रुग्ण-स्वास्थ्याचे सखोल चिंतन... जन्माला आलेल्या प्रत्येक व्यक्तीला मृत्यू येणारच हे त्रिकालबाधित सत्य असले, तरीही कोणीही हे वास्तव सहज स्वीकारत नाही. जीवनाचा अंतिम क्षण जवळ आलेला रुग्णदेखील, व्याधीमुक्त होण्यासाठी विविध उपचार करवून घेत असतो आणि जगणयाची धडपड करीत असतो. अशाच असाध्य व्याधी जडलेल्या रुग्णांवर त्यांच्या मृत्यूच्या क्षणापर्यंत केले जाणारे उपचार, रुग्णाची मानसिक स्थिती, त्यांच्या कुटुंबीयांची मानसिकता आणि त्यांचे अनुभव कसे असू शकतात, याची माहिती वाचकांपर्यंत पोहोचवण्यासाठी डॉ. अतुल गवांदे यांनी ‘बीइंग मॉर्टल’ हे इंग्रजी पुस्तक लिहिले आहे. त्याचा मराठी अनुवाद डॉ. वसु भारद्वाज यांनी केला आहे. डॉक्टर गवांदे यांनी या पुस्तकातून अनेक प्रकारच्या व्याधींनी ग्रस्त असलेल्या रुग्णांची माहिती करून दिली आहे. दुसऱ्या महायुद्धानंतर विज्ञानाने अनेक शोध लावले. वैद्यकीय क्षेत्रात नवनवीन औषधांची निर्मिती करण्यात आली आणि रुग्णालये ही आरोग्य केंद्र बनली. विदेशातील वृद्ध रुग्णांना शुश्रुषागृहात ठेवण्यात येऊ लागले. अशा रुग्णालयात ठेवण्यात आलेल्या वेगवेगळ्या क्षेत्रांतील, वेगवेगळ्या सामाजिक स्तरातील आणि वेगवेगळ्या व्याधींनी ग्रस्त असलेल्या अनेक रुग्णांवर, डॉ. गवांदे यांनी उपचार केले, तेव्हा केलेल्या निरीक्षणातून हे पुस्तक आकाराला आले आहे. रुग्णांवर उपचार करताना काही मर्यादा असतात आणि मरणाच्या दारात असलेल्या रुग्णांकडे असहायपणे पाहण्यापलीकडे डॉक्टर काहीच करू शकत नाही, अशी कबुली डॉक्टरांनी येथे दिली आहे. कोणत्याही व्यक्तीला जडलेल्या व्याधी, त्यावरील उपचार आणि मृत्यू या अनुषंगाने येणाऱ्या अन्य बाबी याबाबत अनेक तत्त्वज्ञ, विचारवंत, लेखक आणि अभ्यासक यांनी वेगवेगळ्या प्रकारे कसे भाष्य केले आहे, याची माहिती देताना टॉलस्टॉय, कास्र्टेन्सेन, शेर्विन न्युलँड, जोसी रॉयसी अशा अनेक विचारवंतांनी या विषयावर मांडलेले विचार, त्यांचे भाष्य, त्यांचा अभ्यास आणि त्यांच्या निरीक्षणांचीही माहिती करून दिली आहे. गंभीर स्वरूपाच्या व्याधींवर उपचार करून घेत असलेल्या आणि जीवनाच्या अंतिम टप्प्यात असलेल्या रुग्णांना आपल्या संस्कृतीत जगण्याचे उद्दिष्ट विचारले जात नाही. विदेशात मात्र डॉक्टर गवांदे यांच्याकडे उपचार घेत असलेल्या रुग्णांना तसे विचारण्यात आले आहे. अखेर मरण येणारच आहे, तर हव्याहव्याशा गोष्टींमधून आनंद मिळवून, मृत्यूला हसतहसत सामोरे जावे, अशी भावना व्यक्त करणाऱ्या आणि जीवनाकडे सकारात्मक दृष्टीने पाहणाऱ्या अनेक रुग्णांची माहिती येथे दिली आहे. कोणत्याही रुग्णावर केले जाणारे उपचार मर्यादित असतात, ही वस्तुस्थिती लक्षात घेऊन, रुग्णाच्या व्याधीकडे वैज्ञानिक दृष्टिकोनातून पाहताना सामाजिक-कौटुंबिक मानसिकतेशी त्याचा संबंध जोडला आहे. रुग्णशय्येवरच्या रुग्णाला औषधोपचारांचीच गरज असते असे नाही, त्याचे मन आनंदी राहील अशा वातावरणाचीही गरज असते, हे या पुस्तकात पटवून दिले आहे. एका डॉक्टरने लिहिलेल्या पुस्तकाचा अनुवाद एका डॉक्टरने केल्यामुळे, या पुस्तकातील संपूर्ण विवेचन वाचकांसमोर अतिशय सुलभ पद्धतीने येते. – कमलाकर राऊत ...Read more

आनंदी वार्धक्यासाठी मार्गदर्शन... वाढत चाललेल्या सरासरी आयुर्मानामुळे आणि दुभंगत चाललेल्या कुटुंबव्यवस्थेमुळे वार्धक्य ही चिंताजनक बाब बनली आहे. कुणाच्या तरी आधाराशिवाय आपली दैनंदिनीही न उरकू शकणारं वार्धक्य आणि विकलांग करणाऱ्या असाध्य आजारानं ग्रस् असलेले रुग्णाईत हे दोन मोठे प्रश्न आज आहेत. औषधोपचार आहेतच, पण त्यासोबतच उरलेलं आयुष्य चांगलं कसं घालवता येईल, हाही एक दृष्टिकोन हवा. अशा असाध्य रोगांनी ग्रस्त रुग्णांमध्ये आणि वार्धक्यानं असहाय असलेल्या परावलंबी व्यक्तींमध्ये केवळ वैद्यकीय उपचार पुरेसा ठरत नाही; तर कुणाचा तरी मदतीचा हात, कुणीतरी समजून घेणं गरजेचं ठरतं. अशा रुग्णांना उरलेलं आयुष्य सुसह्य करण्यासाठी मदत करण्याची गरज असते. त्यांचं आयुष्य वेदनामुक्त करण्याचा, त्यांचं उर्वरित आयुष्य सुखकर कसं होईल व त्यांच्या जीवनाच्या अंतिम काळात शक्य तेवढं मनाप्रमाणे जगत आवडत्या माणसांसोबत घरीच मृत्यूला हसत हसत कसं स्वीकारता येईल, याचा विचार या पुस्तकात मांडला आहे. एका डॉक्टरनं विज्ञानाधिष्ठित विवेकाच्या आधारे केलेलं हे विश्लेषण डॉ. वसू भारद्वाज यांनी समर्थपणे अनुवादित केले आहे. ...Read more

Atul Gawande, the doctor author with a list of books that have been runaway successes, is out with one that looks set to be his best so far. The title¯Being Mortal: Medicine and What Matters in the End¯suggests that the book would be for those in ther sunset years or are on its threshold. But anyone who has read the book would know better than to judge it by the title. Drawing from history, sociology, anthropology and all the sciences, and from scientific researches, Gawande reminds us that “for most of our hundred-thousand-year existence¯all but the past couple of hundred years¯the average life span of human beings had been thirty years or less”. Living beyond 30 years was seen as rare and extraordinary, in fact unnatural. Every day beyond 30 years is a gift of modern medical science. And so, the implication is we all have a life span that we were not naturally programmed for. But what do we choose when things look bleak? An extension? How? In a hospital, with tubes and injections and a depressing regimen? Or simply stay put at home or a homely place and spend the sunset time with family and friends, doing all that you like? And, what should your choices be based on? Through the lives of young and not-so-young, Gawande takes us through what we may want to consider for ourselves. His only advice is that we must give these choices a consideration. It is a very timely book on excessive medication, hospitalisation, treatment and experimenting with treatment. It also refers to the inability or reluctance of doctors to help patients take that final call. Gawande`s book does not, even remotely, hint at anything like voluntary euthanasia. Quite the contrary, he talks of living the way one wants to against all odds. Yet, it reminds me of what Dr P.N. Chuttani, then director of the Postgraduate Institute of Medical Education & Research in Chandigarh, once said when we spoke on euthanasia. “It is not enough to have a biology. It is important to have biography.” How to ensure that biography during treatment is either a problem or a positive is the focus of the book. Gawande has written it like a beautiful human interest story, stringing all the stories he has heard from all kinds of people¯healthy, not so healthy, young, old, patient, attendant, neighbour, doctor, nurse and social worker. He has culled the best of authentic research, taken a bit from history, and, above all, real stories. One may have a subjective view on what matters in the end. But read the book, objectively. ...Read more

Old age and death are inevitable but we refuse to acknowledge the need to discuss ageing and dying. We don’t teach ourselves how to prepare to die. The book urges us to have hard conversations about death, dying, retirement, what can go wrong as we gow older. In his trademark style, Gawande mixes solid research with taut storytelling. We are invited to sit at the bedsides of his former patients, his family and his friends and experience their final days. There are passages which bring a lump to your throat... But as you turn the final page, you are not left with a feeling of despair. You realise that growing older, retirement, assisted leaving and even preparing for death can be positive experiences The one message which runs through many of the stories is the pitfall of medicalising mortality. Gawande is severe when he addresses the shortcomings of his own profession “The problem with medicine and the institutions it has spawned for the care of the sick and the old is not that they have had an incorrect view of what makes life significant. The problem is that they have almost no view at all. Medicine’s focus is narrow. Medical professionals concentrate on repair of health, not sustenance of the soul. Yet — and this is the painful paradox — we have decided that they should be the ones who largely define how we live in our waning days,” he writes There are passages which describe in poignant detail the final days of patients who were in such denial of their imminent deaths and whose families continued to ask for futile life-saving measures... Common to all the stories is a message that we all know but do not always want to hear — death is normal. Death may be the enemy, but it is also the natural order of things. ...Read more