‘चिकन सूप फॉर द सोल’ या जगप्रसिद्ध ‘बेस्ट सेलर’ पुस्तक मालिकेतील चौथ्या, पाचव्या व सहाव्या भागातील काही कथांचा उषा महाजन यांनी केलेला स्वैरानुवाद पेश करणारे हे सदर. या तिन्ही भागांच्या अनुवादांचे हक्क ‘मेहता प्रकाशन’ला मिळाले आहेत. यापूर्वी ‘मेहता प्काशन’ने पहिल्या व तिसऱ्या भागाचा अनुवाद पुस्तकरूपाने प्रसिद्ध केला आहे. ‘‘माणसाच्या आयुष्यात तीन महत्त्वाच्या गोष्टी असतात. पहिली म्हणजे दयाळू असणे, दुसरी म्हणजेही दयाळू असणे व तिसरी म्हणजेदेखील दयाळू असणेच!’’ - हेन्री जेम्स एका सकाळी जॉन इव्हॅन्स हा असाच अचानक माझ्या आयुष्यात आला. कोणीतरी दिलेल्या जुन्यापुराण्या अतिशय ढगळ कपड्यातला व शिवणी उसवलेल्या, झिजलेल्या बुटातील ती स्वारी म्हणजे एक गबाळ छोटासा मुलगा. नॉर्थ कॅरोलिना राज्यातील आमच्या लहानशा गावात सफरचंद तोडण्याच्या मोसमात जे भटके कामगार नुकतेच येऊन पोहोचले होते त्यातल्या एकाचा हा मुलगा. ते कामगार तुटपुंज्या वेतनावर आपल्या कुटुंबाची कशीबशी गुजराण करत असत. त्या दिवशी सकाळी आमच्या दुसरीच्या वर्गाच्या दारात उभा असलेला जॉन इव्हॅन्स म्हणजे एक मूर्तिमंत केविलवाणं दृश्यच होतं. एका पायावरून दुसऱ्या पायावर भार देत तो उभा होता व आमच्या वर्गशिक्षिका पार्मिली रजिस्टरमध्ये त्याचं नाव लिहून घेत होत्या. त्या गबाळ्या ध्यानाला पाहून वर्गाच्या प्रत्येक रांगेतून खालच्या आवाजात कुरबूर व नाराजीचा सूर उमटत होता. ‘‘कोण आहे तो?’’ माझ्या मागच्या बाकावरचा मुलगा पुटपुटला. ‘‘ए, कोणीतरी खिडकी जरा उघडा बरं,’’ एक मुलगी खुदुखुदू हसत म्हणाली. पार्मिली बार्इंनी चष्म्यातून वर्गाकडे करडी नजर टाकली. एकदम कुजबूज थांबली व त्या परत आपल्या कामात गुंग झाल्या. ‘‘मुलांनो, हा जॉन इव्हॅन्स बरं का,’’ बार्इंनी उत्साहाच्या आविर्भावात सगळ्यांना सांगितलं. जॉनने चौफेर नजर टाकली व केविलवाणं हसला, कोणीतरी हचून आपल्याला प्रतिसाद देईल या अपेक्षेने. पण कोणीच काही प्रतिक्रिया दिली नाही. तो बिचारा हसतच राहिला. माझ्या बाकावरची शेजारची रिकामी जागा बार्इंना दिसू नये अशी मनात प्रार्थना करत मी श्वास रोखून धरला होता; आणि नेमकी त्यांना तीच जागा दिसली आणि त्यांनी जॉनला माझ्या शेजारी बसायला सांगितलं. बसताना त्याने माझ्याकडे एक कटाक्ष टाकला, पण मी मात्र जाणूनबुजून त्याची नजर टाळली. पहिला आठवडा संपता संपता जॉनने वर्गातलं त्याचं सर्वात खालचं स्थान पक्कं केलं. ‘‘ह्यात त्याचाच दोष आहे.’’ एकदा रात्रीच्या जेवणाच्या वेळी मी आईला सांगितलं. ‘‘साधे आकडेदेखील त्याला अजून नीट मोजता येत नाहीत.’’ रोज रात्रीच्या माझ्या जॉनपुराणामुळे आईला मात्र एव्हाना जॉनची बरीच माहिती झाली होती. माझं सगळं बोलणं ती शांतपणे ऐकून घेत असे; पण ‘असं,’ ‘हो का?’ ‘बरं बरं,’ या पलीकडे ती जास्त काही प्रतिक्रिया देत नसे. ‘‘मी बसू तुझ्याजवळ?’’ मधल्या सुट्टीत जेवणाचा ट्रे हातात घेऊन, माझ्या पुढ्यात उभं राहून जॉन हसत हसत विचारत होता. ‘‘बरं ठीक आहे. बस बस,’’ मी कसंबसं म्हणालो. त्याला जेवताना, इकडेतिकडे हिंडताना बघून मी विचार केला की जॉनच्या वाट्याला आलेली एवढी हेटाळणी खरं तर अयोग्यच होती. तो माझ्या जवळपास असला की उलट मला छान वाटायचं व तोही आता जास्त आनंदी दिसू लागला होता. जेवणानंतर खेळाच्या मैदानावर जाऊन सगळ्यांबरोबर आम्ही खूप हुंदडलो. मधली सुट्टी संपल्यावर पार्मिली बार्इंच्या मागे रांगेत उभं असताना मी मनाशी पक्कं केलं की यापुढे जॉन एकाकी राहणार नाही याची काळजी घ्यायला हवी. ‘‘सगळी मुलं जॉनशी फार दुष्टपणे वागतात, असं तुला वाटतं का गं?’’ एकदा रात्री आई मला पांघरूण घालत असताना मी तिला हा प्रश्न केला. ‘‘मला काही कळत नाहीये. कदाचित असंच वागण्याची सवय असेल.’’ ती खेदाने म्हणाली. ‘‘आई, उद्या जॉनचा वाढदिवस आहे आणि त्याला केक, भेटवस्तू काहीच मिळणार नाही गं. कोणालाच त्याची पर्वाच नाहीये.’’ शाळेतील प्रत्येक मुलाच्या वाढदिवसाला त्याची आई संपूर्ण वर्गासाठी छोटे केक्स व पार्टीसाठी छान छान वस्तू घेऊन शाळेत येई. माझ्या व बहिणीच्या वाढदिवसालाही माझी आई शाळेत येत असे. जॉनची आई तर सफरचंदाच्या बागेत दिवसभर काम करत असे. त्यामुळे त्याचा ‘खास’ दिवस सामान्य दिवसाप्रमाणेच जाणार, असाच विचार मी केला. ‘‘तू काळजी करू नकोस. मला खात्री आहे की सगळं कसं छान, नीटपणे पार पडेल बघ.’’ आईने माझी पापी घेत मला ‘शुभरात्री’ म्हणाली आणि निघून गेली. आईला वाटलेली खात्री नक्कीच खोटी ठरणार, असं मला आयुष्यात पहिल्यांदाच वाटलं. दुसऱ्या दिवशी सकाळी न्याहारीच्या वेळी मला बरं वाटत नव्हतं म्हणून मी शाळेत जायचं नाही, असं ठरवलं. ‘‘तुझ्या या निर्णयाचा व जॉनच्या वाढदिवसाचा काही अर्थाअर्थी संबंध आहे का?’’ आईने विचारलं. शरमेने लाल झालेले माझे गालच उत्तर देऊन गेले. ‘‘समजा तुझा एखादा जवळचा मित्र तुझ्या वाढदिवसाला गैरहजर राहिला, तर तुला कसं वाटेल?’’ तिने मला विचारलं. मी क्षणभर विचार करून पटकन तिची पापी घेऊन, टाटा करून शाळेत पळालो. गेल्या गेल्या मी जॉनला वाढदिवसाच्या शुभेच्छा दिल्या. त्याच्या वाढदिवसाची मी आवर्जून आठवण ठेवली, याचा आनंद त्याच्या ओशाळवाण्या हास्यातून जाणवत होता. म्हणजे मला वाटलं होतं तेवढा काही त्याचा दिवस खराब जाणार नव्हता कदाचित! दुपारपर्यंत तर माझा पक्का समज झाला की वाढदिवस म्हणजे काही फार महत्त्वाचा दिवस नसतोच. पार्मिली बाई फळ्यावर एक गणित मांडत होत्या. तेवढ्यात बाहेरच्या हॉलमधून मला ओळखीचा आवाज आला. माझ्या खूप ओळखीच्या त्या आवाजात वाढदिवसाचं शुभेच्छागीत ऐकू येत होतं. काही सेकंदांतच दारातून माझी आई येताना दिसली. तिच्या हातात एक ट्रे होता. त्यात छोटे केक्स व मेणबत्त्या दिसत होत्या. छानशा रंगीत कागदात एक प्रेझेंट दिसत होतं. पार्मिली बाईदेखील चिरक्या आवाजात आईबरोबर गाऊ लागल्या. पूर्ण वर्गाने माझ्याकडे प्रश्नार्थक नजरेनं बघितलं. रात्री गाडीच्या प्रखर दिव्यांसमोर भेदरून उभ्या असलेल्या हरणासारखा जॉन आईकडे बघत होता. तिने छोटे केक्स व प्रेझेंट बाकावरती त्याच्यासमोर ठेवलं व म्हणाली, ‘‘वाढदिवसाच्या तुला खूप खूप शुभेच्छा.’’ माझ्या त्या मित्राने ट्रे हातात घेऊन, शांतपणे प्रत्येक बाकापाशी जाऊन मोठ्या अदबीने ते छोटे केक्स सर्वांना वाटले. आई माझ्याकडेच बघत होती, हे माझ्या लक्षात आलं. मी केकचा तुकडा तोडत असताना तिने माझ्याकडे बघून डोळे मिचकावले. आता भूतकाळात शिरल्यावर जाणवलं की, त्या दिवशी वर्गातल्या ज्या मुलांनी आपला वाढदिवस साजरा केला होता, त्यांच्यापैकी बऱ्याच जणांची नावंही नीट आठवत नाहीयेत. काही दिवसांनंतर जॉन इव्हॅन्स आमच्या गावातून निघून गेला. त्यानंतर आजतागायत मला त्याची काहीच खबरबात नाही. पण जेव्हा जेव्हा मी ते वाढदिवसाचं गीत ऐकतो, तेव्हा प्रत्येक वेळी मला तोच दिवस आठवतो... माझ्या आईचं ते सरप्राइझ... आणि माझ्या मित्राच्या डोळ्यातली चमक. - मूळ कथा - रॉबर्ट टेट मिलर A Birthday Song ...Read more

‘मुलाला तुमच्या प्रेमाची सर्वात जास्त गरज केव्हा असते? जेव्हा खरंच त्याची/तिची ते प्रेम मिळण्याची योग्यता नसते.’ - अनामिक मला एकूण तीन मुलं. मुलगा एकच सर्वात मोठा- पॉल, ज्याचं नाव त्याच्या वडिलांवरून ठेवलंय. थेरेसा हे आमचं शेंडेफळ. वडिलांसारखे घारेडोळे आणि कुरळे केस असलेली. एलिन ही दोघांच्या मधली. तिचं नाव माझ्यावरून व माझ्या आईवरून (तिचं नाव एलिन अ‍ॅन होतं!) ठेवलंय. माझा जन्म झाल्यानंतर माझ्या आईनं माझं नाव ठेवलं- अ‍ॅन एलिन. मला मुलगी झाल्यावर मीही आईसारखंच करून मुलीचं नाव ठेवलं- एलिन अ‍ॅन. जेमतेम पाच महिन्यांची होत नाही तोवर एलिनमध्ये स्वतंत्रपणे जगण्याचा बाणा दिसू लागला होता. दुसऱ्या कोणी तिच्या तोंडात दुधाची बाटली धरलेली तिला चालत नसे. सगळं स्वत:च्या मर्जीने करण्याचा तिचा हट्ट असे. तीन मुलं घरात आजूबाजूला बागडत असताना त्या काळात खूप मजा येत असे. तिघंही कामात मदत करत. त्यांची थट्टामस्करी, मस्ती चाले. घराघरात जसं घडतं तसंच आमच्याही घरात कधीकधी चर्चा, वादविवादाला तोंड फुटत असे. काही बाबतीत त्यांच्या वर्तणुकीमध्ये सुधारणा झाली पाहिजे असं मला व त्यांच्या वडिलांना वाटत असे, तेव्हा आम्हीच विषयाला हात घालत असू. कधी मुकाट्याने ऐकून घेणं व होकार देणं, तर कधी शाब्दिक विरोध दर्शविणं- अशा पॉल व थेरेसाच्या प्रतिक्रिया होत असत. पण शेवटी सगळं स्पष्टीकरण होऊन, एकमेकांचं ऐकून घेऊन वातावरण शांत होत असे. पण एलिनबरोबर मोकळ्या मनाने चर्चा करण्याची कधीच वेळ येत नसे. आम्ही काही मत दर्शवू शकतो या विचारालाच तिचा विरोध असे. मग थाडथाड पाय आपटत जिना चढून ती तिच्या खोलीत जाऊन धाडकन दार बंद करून घेत असे. खोलीमध्ये जोरजोरात गाणी लावून बसत असे. व तारस्वरात ओरडून सांगत असे की तिला कोणत्याही मुद्यावर चर्चा करण्याची इच्छा नाही. सुरुवातीच्या काळात मी अनेकदा तिला शांतपणे समजावण्याचा प्रयत्न केला, पण त्यामुळे तिची चिडचिड व राग अजूनच वाढत असे. एके दिवशी मात्र, एलिनने आमची वाजू ऐकून घेतलीच पाहिजे, अशी निकड निर्माण झाल्यावर मी तिला एक पत्रच लिहिलं. त्या पत्रात माझी व तिच्या वडिलांची बाजू स्पष्ट केली. आम्हाला कोणत्या गोष्टीत तिनं थोडं बदलावं असं वाटत होतं, ते मोकळेपणाने मांडलं. सकाळी ती शाळेत जाईपर्यंत मी थांबून राहिले व नंतर तिच्या खोलीत जाऊन पलंगावर ते पत्र ठेवून आले. तिने कधीच त्या पत्राचा उल्लेखही केला नाही. तिने ते वाचल्याचंही मला कळू दिलं नाही. पण तिच्या वागण्यात थोडीफार सुधारणा मात्र दिसून आली. त्यानंतर काही वर्षांसाठी अशाच प्रकारे ती शाळेत, नोकरीवर, मित्राला भेटायला गेली असताना मी तिला पत्र लिहायची आणि ती पत्रं तिच्या पलंगावर जात राहिली. मला वाटतं, वर्षातून दोन-तीन वेळा तरी मी तिला पत्र लिहिलं. तब्बल १४ वर्षे हा सिलसिला चालू होता. तिने पत्र वाचल्याचं ना मला कधी सांगितलं, ना की त्यातल्या मुद्यावर माझ्याशी काही चर्चा केली. पण तिच्या वागण्यात, स्वभावात सकारात्मक बदल मात्र घडून येत होते. कधी खोलीत जाऊन वरून ओरडून ती सांगत असे, ‘आता ही अशी पत्र लिहीत नको जाऊस मला.’ मी मात्र अर्थातच निग्रहाने लिहीतच राहिले. एलिनच्या वडिलांचे १९९० साली निधन झाले. त्यानंतर तीन वर्षांनी तिचं लग्न ठरलं. वर्चस्व गाजवणारी माता न राहण्याचा मी निश्चय केला. सगळं कसं सुरळीत चालू होतं. पण लग्नाला एकच महिना उरलेला असताना आमच्या दोघींमध्ये जबरदस्त वादावादी, मतभेद झाले. तिने रागानेच मला सुनावलं, ‘‘मी आता २४ वर्षांची झाली आहे. मतिमंद मुलांची एक खास शिक्षिका म्हणून काम करतेय. व लवकरच माझं लग्न होणार आहे. आता त्यामुळे मला पत्र लिहू नये.’’ असं तिने मला स्पष्ट शब्दांत बजावलं, परंतु तरीही मी लिहिलंच पत्र. लग्नाच्या आधी तीन दिवस एलिन तिच्या नव्या घरी जाण्यासाठी सामानाची आवराआवर करत होती. तिच्या कपाटात एक डबा होता. तो फेकून न देता तसाच ठेवून द्यावा, असं तिने मला सांगितलं- ‘आतापर्यंत तू मला जी पत्र लिहिली होतीस, ती सगळी पत्रं या डब्यात मी ठेवलेली आहेत. अधूनमधून मी परत परत ती वाचत असते आणि पुढेमागे कधीतरी माझ्या मुलीला मी ती पत्रं वाचून दाखवेन. थँक यू आई. याबद्दल मी तुझे मनापासून आभार मानते.’ ‘थँक यू एलिन.’ एवढंच मी म्हणू शकले. ...Read more