वैद्यकीय संशोधन क्षेत्रातील खळबळजनक कादंबरी... ‘कन्टेजन’ म्हणजे स्पर्शजन्य रोग. स्पर्शजन्य रोग सहजासहजी नैसर्गिकरीत्या होणं निराळं आणि स्वार्थापोटी तो मुद्दाम पसरवणं निराळं. त्यात स्वार्थापोटी काही औषधी कंपन्याही सामील असतात. हेतू असा की, त्यांच्या षधांना उठाव मिळावा. स्पर्शजन्य रोग वाऱ्यासारखा पसरतो. उग्र स्वरूप धारण करतो. परिणामी औषधांचा खप वाढतो. संबंधितांचं उखळ पांढरं होतं. आपल्याकडे काही दिवसांपूर्वी ‘हिपेटायटीस बी’ या रोगावरील प्रतिबंधक लसीसंदर्भात अशीच जोरदार जाहिरातबाजी चालली होती. अगदी मोहीमच उघडण्यात आली होती. त्यामागे अंतस्थ हेतू हाच होता. जगातील सर्वच देशात हा धुमाकूळ चालतो की नाही माहीत नाही. पण अमेरिकेत तो चालत असावा. अमेरिका सर्वच बाबतीत पुढारलेला देश आहे. तेव्हा याही क्षेत्रात तो आघाडीवर असणारच. त्या अमेरिकेमधील ही कहाणी आहे. ती थोडक्यात अशी– जॉन टेंपलटन (पुढे तो जॅक टेंपलटन म्हणून वावरतो) हा अमेरिकेतील ‘शांपान’ गावातील एक नेत्रविशारद. त्याचं तसं छान चाललेलं असतं. पत्नी आणि दोन मुलींसमवेत तो आनंदात राहत असतो. पण त्याच्या दुर्दैवाने औषधनिर्मिती क्षेत्रातील ‘अमेरिकेअर’ ही महाकाय कंपनी त्या भागात आपलं जाळं पसरते आणि बघता बघता तेथील खासगी डॉक्टरांचे व्यवसाय मोडीत काढते. सगळ्या वैद्यकीय सुविधा ती कंपनी आपल्या प्रचंड हॉस्पिटलमध्ये उपलब्ध करून देते. त्यामुळे खासगी डॉक्टर बेकारीच्या खाईत लोटले जातात. त्यांना आपले दवाखाने बंद करावे लागतात. जॉन टेंपलटन त्याला अपवाद कसा असणार? मग तो आपलं कार्यक्षेत्रच बदलतो. पॅथॉलॉजीमध्ये तो पाच वर्षें शिकागोमध्ये शिक्षण घेतो. त्याच्या व्यतिरिक्त शवविच्छेदनातही तो कौशल्य संपादन करतो. त्यामुळे मृत्यू नेमका कोणत्या रोगामुळे झाला याचे तो अचूक निदान करू शकतो. शिकागोला शिक्षण घेण्यासाठी तो जातो तेव्हा त्याच्या कुटुंबीयांनी त्याच्या समवेत राहावं असं त्याला वाटतं. पण त्याच्या पत्नीच्या नोकरीमुळे ते शक्य नसतं. ती मुलींसमवेत परत आपल्या गावी विमानाने परत जायला निघते. पण दुर्दैवाने त्या विमानाला अपघात होतो आणि जॉनची बायको आणि दोन मुली त्या अपघातात मरतात. जॉन आता कौटुंबिक पाशातून मुक्त झालेला असतो. तो आपलं संपूर्ण आयुष्य वैद्यकीय संशोधनात विशेषत: हे सांसर्गीय रोगजंतू कुठून निर्माण होतात, त्याचा प्रसार कसा होतो यावरच तो आपलं लक्ष केंद्रित करतो. Associate Medical Examiner म्हणून तो काम करू लागतो. या कादंबरीतील दुसरी महत्त्वाची रेखा म्हणजे टेरेस हेगन. जाहिरात क्षेत्रातील ती एक बडी असामी असते. ‘विलो अँड हिथ’ या न्यू यॉर्कमधील एका बड्या जाहिरात कंपनीत ती मोठ्या हुद्द्यावर काम करीत असते. ‘नॅशनल हेल्थ’ ही दुसरी एक औषधी कंपनी असते. त्या कंपनीची जाहिरात टेरेसची कंपनी करीत असते. त्या जाहिरातीची जबाबदारी टेरेसवर असते. वैवाहिक जीवनात टेरेस दु:खीच असते. तिचं अ‍ॅबॉर्शन तर होतंच. पण त्याचबरोबर अ‍ॅबॉर्शन करताना नाइलाजास्तव तिचं गर्भाशयही काढून टाकावं लागतं. आता ती कधी आई होऊ शकणार नसते. तिच्या पतीचा तिच्यामधला रस संपतो. तो तिला सोडून जातो. हा तिला जबरदस्त मानसिक आघात करतो. त्यातून वर येण्यासाठी ती स्वत:ला आकंठ कामात बुडवून घेते. योगायोगाने तिची आणि जॉन टेंपलटनची ओळख होते. त्याच्या संशोधनातील बित्तंबातम्या ती जॉनकडून काढून घेत असते. या दोन महत्त्वाच्या पात्रांभोवती कादंबरी गुंफलेली आहे. इतरही पात्रे आहेत. पण जॉन आणि टेरेस ही पात्रे महत्त्वाची. अमेरिकेअर कंपनीच्या हॉस्पिटलमध्ये काही लोकांचा स्पर्शजन्य रोगाने मृत्यू होतो. तोही अगदी झटपट. लागण की लगेच मृत्यू. हॉस्पिटलचे लोक हवालदिल होतात. पुन्हा ही बातमी बाहेर फुटता कामा नये. हॉस्पिटलची बदनामी होईल ही भीती. हॉस्पिटलच्या औषध पुरवठा विभागातील लोकांना त्याची लागण होऊन ते मरतात. कोणत्या जंतूंमुळे हा रोग होतो हे शोधून काढण्यात जॉन व्यग्र होतो. त्याला तो ध्यासच लागतो. शवचिकित्सेचं काम तो करू लागतो. खरं तर हॉस्पिटलमधील वरिष्ठांना त्याचं अस्तित्व त्रासदायक होऊ लागतं. कारण त्यांचे हितसंबंध त्यात गुंतलेले असतात. पण तो त्यांना दाद देत नाही. त्यांच्या विरोधाला न जुमानता तो आपलं काम चालूच ठेवतो. हे काम करीत असताना एकेक रहस्याचा उलगडा होऊ लागतो. त्यात त्याच्या असं लक्षात येतं की, जंतू मुद्दाम पसरविले जात आहेत. त्यात अनेकांचा मृत्यू होतोय. एन्फ्लुएंझा, प्लेग, ग्रॅनुलोमा, टुलरोमिया, क्षय, नोसोकॉमियल इत्यादी रोग झपाट्यानं पसरविण्यात ही एकमेकांची सख्खी भावंडेच. जॉन चक्रावून जातो. मग हे जंतू कोण पसरवीत असावं याचा तो शोध घेऊ लागतो. या शोध कामात अनेक अडथळे येतात. त्याच्यावर मारेकरी घातले जातात. पण सगळ्या अग्निदिव्यातून तो पार पडतो. शेवटी गुन्हेगार शोधून काढण्यात तो यशस्वी होतो आणि ते सापडल्यावर तो चाट पडतो. ते असतात टेरेस आणि तिचा भाऊ रिचर्ड. ते आपल्या घरातच रोगजंतू वाढवीत असतात आणि ते पार्सलने निरनिराळ्या हॉस्पिटलमध्ये कंपन्यांच्या बनावट नावाने पाठवीत असतात. त्या उद्योगात ही बहीण-भावंडं स्वत:च त्या रोगजंतूंना बळी पडतात. जॉन मात्र सहीसलामत सुटतो. इथे कादबंरी संपते. -वसंत जहागिरदार ...Read more

प्राणघातक रोगजंतूंच्या फ़ैलावाची रहस्यमय कथा... न्यू यॉर्कच्या वर्ल्ड ट्रेड सेंटरच्या उत्तुंग जुळ्या इमारतीवर ११ सप्टेंबर २००१ रोजी हल्ला होऊन दोन्ही इमारती जमीनदोस्त झाल्या. त्या पाठोपाठच अमेरिकेत जागोजागी अ‍ॅथ्रॅक्स या अत्यंत घातक सांसर्गिक रोगकारकजंतूचा टपालामार्फत प्रसार होण्याचे प्रकार सुरू झाले. सारेजण विलक्षण धास्तावले. प्रत्यक्षात २००१ मध्ये घडलेल्या या घटनेच्या आधीच काही वर्षे कुणा माथेफिरूने असे प्राणघातक विषाणू आणि रोगजंतू पसरवण्याचा घाट घातला तर काय भयानक परिस्थिती उदभवू शकेल याचे प्रत्ययकारी रोमांचक चित्रण डॉ. रॉबिन कुक यांनी त्यांच्या ‘कन्टेजन’ या कादंबरीत केले कन्टेजन या शब्दाचा अर्थ प्राणघातक संसर्गजन्य रोगास कारणीभूत होणारा घटक-रोगजंतू किंवा विषाणू असा आहे. स्वार्थाने आणि सूडबुद्धीने प्रेरित होऊन न्यू यॉर्कच्या मॅनहटन जनरल हॉस्पिटलात प्लेग, टुलारेमिया, रॉकी माउंटन स्पॉटेड फिव्हर, १९१८ सालचा तडकाफडकी बळी घेणारा घातक इन्फ्लुएंझा अशा रोगांचे जंतू आणि विषाणूंचा प्रसार करण्याचा माथेफिरू गुन्हेगारी कट त्यातून सुरू झालेले एकापाठोपाठ एक अनेक निष्पाप माणसांचे तडकाफडकी रहस्यमय मृत्यू. या मृत व्यक्तीचे शवविच्छेदन करताना चक्रावून जाणारा बुद्धिमान, निष्ठवंत डॉ. जॅक स्टेपलटन आणि त्याने हे कटकारस्थान शोधून काढून ते हाणून पाडण्यासाठी जिवाच्या कराराने केलेले प्रयत्न याची ही चित्तथरारक, उत्कंठावर्धक कहाणी आहे. डॉ. रॉबिन कुक यांनी कादंबरीची मांडणी एखाद्या रहस्यमय गुन्हेगारी चित्रपटाच्या पटकथेसारखी केली आहे. कथेच्या सुरुवातीला १२ जून १९९१ या एकाच दिवशी अमेरिकेतील तीन अगदी वेगवेगळ्या ठिकाणी घडलेल्या वरवर पाहता परस्परांशी दूरान्वयानेही संबंध नसलेल्या तीन घटनांचे वर्णन केले आहे. पुढच्या कादंबरीचे सारे मध्यवर्ती सूत्र या तीन घटनांच्या परिणामावरच गुंफले गेले आहे. पहिली घटना म्हणजे अलास्कातील गोठलेल्या हिमभूमीत गाडल्या गेलेल्या एस्किमोच्या झोपडीतील मृत शवांच्या फुप्फुसातून डिक नावाचा सूक्ष्मजंतूशास्त्रज्ञ सूक्ष्मजंतूंचे नमुने काढून घेतो. ही मृत शरीरे १९१८ मध्ये उद्भवलेल्या इन्फ्लुइंझाच्या रोगाने गेलेल्या एस्किमोची असून बर्फात गाडली गेल्याने टिकून राहिलेली असतात. दुसरी घटना म्हणजे शंपान या छोट्या गावी नेत्रवैद्याचा व्यवसाय करणारा डॉ. जॅक स्टेपलटन याचा व्यवसाय आरोग्यविषयक महाप्रचंड अशा अमेरिकेअर कंपनीच्या मक्तेदारीमुळे साफ बसल्याने वेगळ्याच क्षेत्रातील वैद्यकीय शिक्षणासाठी तो शिकागोला येतो. शिकागोहून त्याचा निरोप घेऊन त्याची पत्नी व दोन छोट्या मुली शंपानला परत येत असताना विमान अपघातात त्यांचा मृत्यू होतो. तिसरी घटना म्हणजे न्यू यॉर्कच्या मॅनहटन जनरल हॉस्पिटलात दाखल झालेल्या टेरेस हेगेन या महिलेच्या गर्भवाहक नलिकेमध्ये वाढू लागलेल्या गर्भाचे ऑपरेशन करताना तिचे गर्भाशय काढून टाकावे लागते. त्यामुळे तिला पन्हा अपत्यप्राप्ती होण्याचा मार्ग खुंटतो. १९९१ मध्ये एकाच दिवशी घडलेल्या या तीन घटनांनंतर पाच वर्षे उलटून गेल्यावर १९९६ च्या मार्च महिन्यात कादंबरीतील मुख्य घटनांना सुरुवात होते. या पाच वर्षांच्या काळात जॅक स्टेपलटन याने पॅथॉलॉजीचा अभ्यासक्रम पूर्ण करून तो आता निष्णात कुशल पॅथॉलॉजिस्ट झालेला असतो. वैद्यकीय गुन्हा अन्वेषण विभागात संशयास्पद मृत्यू झालेल्या शवांचे विच्छेदन करून मृत्यूचे नेमके कारण व परिस्थिती शोधून काढण्याचे काम तो करीत आहे. तो काहीसा मनस्वी, सडेतोड, परखड, स्पष्ट बोलणारा, जगावेगळा वागणारा, निग्रोच्या वस्तीत राहणारा, स्वच्छंदी वागणूक असणारा, पण हाती घेतलेले काम निष्ठेने अथक श्रमाने पूर्ण करणारा माणूस आहे. कथेच्या सुरुवातीला मॅनहटन हॉस्पिटलमधून कोणत्यातरी अज्ञात घातक संसर्गजन्य रोगाने एकापाठोपाठ मरू लागलेल्या माणसांची मृत शरीरे शवविच्छेदनासाठी येऊ लागतात. त्यांच्या वैद्यकीय तपासणीतून मिळणाऱ्या निष्कर्षाने जॅक चक्रावून जातो. न्यू यॉर्कच्या अत्याधुनिक हॉस्पिटलमध्ये हे रोगजंतू उद्भवले की कुणा माथेफिरूने हे कृत्य केले आहे, अशी शंका जॅकला येते, तो त्याचा शोध घेतो. त्यानंतर अनेक नाट्यमय घटना घडतात. जॅकवर गुंडांचे हल्ले, निग्रो गुंडांच्या दोन टोळ्यांतील समझोता, जॅकच्या मित्रांनी त्याचे प्राण वाचवणे. याची चित्तथरारक वर्णने कादंबरीत आहेत. शेवटी या साऱ्या विषाणूंचा प्रसार करणारी बहीण भावांची जोडी स्वत:च या विषाणूंना बळी पडते. जॅक वाचतो आणि शेवट सुखद होतो. एका वेगळ्या विषयावरची वेगळ्याच क्षेत्रातील गुन्हेगारीचे चित्रण करणारी ही उत्कंठावर्धक कादंबरी मांडणीमुळे वाचकांच्या मनाची पकड घेते. मेहता पब्लिशिंग हाऊसने इंग्रजीतील नामवंत व जगप्रसिद्ध लेखकांच्या उत्तम कलाकृतींचे अनुवाद ‘टी क्लब’ योजनेतून मराठी वाचकांना सादर करण्याचा स्तुत्य उपक्रम सुरू केला आहे. त्यातीलच ही एक वाचनीय कादंबरी आहे. -प्रभाकर सोवनी ...Read more

ही डॉ. रॉबिन कुक यांची वैद्यकीय पार्श्वभूमीवरील एक यशस्वी रहस्यमय कादंबरी. विज्ञानाच्या क्षेत्रातील प्रतिष्ठिा ‘इंटेलिजंट’ गुन्हेगारांची टोळी, त्यांची असाधारण गुन्हेगारी व एका बुद्धिमान, निष्ठवंत व्यक्तीनं ती हाणून पाडण्यासाठी, जीवाच्या करारानं घेतलेा त्याचा शोध, या पद्धतीने गुंफलेलं हे कथानक अत्यंत उत्कंठावर्धक मांडणीमुळे वाचकांच्या मनाचा ठाव घेते. ...Read more