पुरुषाला माहेर असते का?तीन-चार वर्षापूर्वी या प्रशनाचे उत्तर देण्याऐवजी मी तो नुसता हसलो असतो. `बायकांना मिशा असतात का ? या वात्रट प्रश्नापेक्षा त्याची किंमत मी अधिक मानली नसती.पण आज? आज मला खरोखरच वाटते -पुरुषालाही माहेर असते.स्त्री कितीही प्रौढ झाल तरी तिला मधूनमधून जशी आपल्या माहेराची आठवण होते ,तश्या पुरुषालाही त्याच्या माहेरच्या मधुर स्मृती कधी हुरहुर लावीत असतात.या दोघांच्या माहेरात एक फरक आहे मात्र ! स्त्रीच्या माहेराच्या साऱ्या गॉड आठवणी बालपणाभोवती पिंगा घालीत असतात.उलट पुरुषाच्या माहेरच्या कल्पना त्याच्या ऐन तारुण्यातल्या काळाभोवती गुंगत राहतात. ...Read more

भावपूर्ण व्यक्तिचित्रांचा संग्रह... कै. वि. स. खांडेकर यांचे नाव माहीत नसलेला मराठी माणूस विरळाच! प्रस्तुत ‘गोकर्णीची फुले’ हा त्यांनी रेखाटलेल्या काही व्यक्तिचित्रांचा संग्रह. मी काही म्हटले याचे कारण, या पुस्तकात ५ व्यक्तिचित्रे असून ३ रसग्रहणात्म लेख आहेत. गोकर्णीची फुले ही कोठेतरी कोपऱ्यात फुलतात. त्यांना ना रस, ना गंध पण त्यांना रंग मात्र विविध असतात. चित्रविचित्र मयुरांनी उभारलेले पिसारे एकमेकांत मिसळून जावेत तसं ह्या गोकर्णीच्या फुलाचं रूप असतं. त्यांचा पांढारा, निळा, जांभळा असा संमिश्र रंग फार आकर्षक असतो. अशा प्रकारच्या सामान्य व्यक्ती त्यांना आयुष्यात भेटल्या. अशा गोकर्णीच्या फुलासारख्या व्यक्तींची चित्रे खांडेकरांनी या संग्रहात रेखाटली आहेत. या संग्रहात तीन सामान्य व्यक्तींची चित्रे वाचकाला वाचावयास मिळतील. अप्पा नाबर हे त्यातील पहिले व्यक्तिचित्र. शिरोडे हे खांडेकरांचे माहेर. आप्पा नाबर म्हणजे दुसरे तुकारामबुवाच. त्यांचे सर्व जीवन इतरांच्या करीता ते जगले. आप्पांना संतान नव्हते, पण शिरोड्यातील सर्व मुलांवर त्यांनी अपत्यवत प्रेम केले. खांडेकरांनाही त्यांच्यामुळे दिशा गवसली. शिक्षण व सामाजिक कार्यास त्यांनी वाहून घेतले होते. सामान्यातील असामान्यत्व. खांडेकरांनी बरोबर टिपले आहे. उत्कट भावना हा आप्पा नाबरांच्या आयुष्याचा आत्मा होता. आज आप्पा ह्या जगात नाहीत म्हणून लेखकाने खंत व्यक्त केली आहे. दुसरे व्यक्तिचित्र आहे सावंतवाडीच्या पंगु बाळकृष्ण कुडाळकरांचे. शरीराने पंगु पण हसत खेळत मृत्यूशी झुंज देणारे. अशिक्षित पण विलक्षण साहित्यप्रेमी. मनाने निकोप, लढाऊ वृत्तीचे, आशावादी व समाजाशी समरस होणारे हे व्यक्तिमत्त्व खांडेकरांच्या सदैव स्मृतीत राहणारे. तिसरे व्यक्तिचित्र आहे स्वत:च्या सावत्र आईचे. खांडेकर हे आपल्या काकांच्या मांडीवर दत्तक गेलेले होते. त्यांच्या ह्या दत्तक (सावत्र) आईने त्यांच्यावर अथांग वात्सल्याने प्रेम केले. अशी ही तीन गोकर्णीची फुले. ह्या संग्रहात सुप्रसिद्ध कादंबरीकार प्रा. ना. सी. फडके व टीकाकार ग. त्र्यं. माडखोलकर यांची व्यक्तिचित्रे येतात. त्यांचे स्वरूप थोडेसे प्रासंगिक आहे. १९४० साली फडके रत्नागिरी येथे भरलेल्या साहित्य संमेलनाचे अध्यक्ष झाले. तेव्हा हा परिचयपर लेख लिहिला आहे. मानेची विशिष्ट हालचाल व त्यातून व्यक्त होणारा अभिमान लेखकाने सुरेख टिपला आहे. कलेसाठी कला ह्या त्यांच्या व्यक्तिमत्त्वाचा उगमसुद्धा त्यांच्या वैशिष्ट्यपूर्ण व्यक्तिमत्त्विातच दिसून येतो. प्रा. फडके हे आधुनिक मराठी कादंबरीचे ‘जादूगार’च होते. जनसामान्यांत विलक्षण लोकप्रियता लाभलेले ते ललितलेखक होते असा गौरव खांडेकरांनी केला आहे. सुप्रसिद्ध टीकाकार ग. त्र्यं. माडखोलकर यांची आपली ओळख व मैत्री कशी झाली हे खांडेकरांनी सांगितले आहे. त्यांच्या सर्व कादंबऱ्यांचा परामर्ष घेऊन ते मानवी मनाचा शोध घेण्यात कसे चतुर होते हे विशद केले आहे. चिकित्सकपणा व निर्भय वृत्ती ही त्यांची खास वैशिष्ट्ये. त्यांचा उल्लेख ‘टीकाकार’ कादंबरीकार असा केला जातो तो किती योग्य आहे हे खांडेकरांनी सांगितले आहे. हे दोन्ही लेख खास परिचयात्मक स्वरुपाचे वाटतात. तर अशी ही ५ व्यक्तिचित्रे या संग्रहात येतात. रसग्रहणात्मक लेख यातील ३ लेख रसग्रहणात्मक स्वरूपाचे आहेत. सुप्रसिद्ध साहित्यिक श्रीपाद कृष्ण कोल्हटकर यांना खांडेकर गुरुस्थानीच मानीत. कोल्हटकांच्या सर्व नाटकांचा परामर्ष ह्या ४० पानांच्या प्रदीर्घ लेखात खांडेकरांनी घेतला आहे. कल्पनारम्य सामाजिक नाटके हे त्यांचे खास वैशिष्ट्य. इतर नाटककारांच्या नाटकांशी खांडेकरांनी केलेली तुलना मोठी मार्मिक आहे. मधूनच काही आठवणींचा समावेशही केलेला आहे. त्यांचे भाषाप्रभुत्व, संगीताचा व्यासंग, विषयांची नवविधता याविषयी चर्चा करून त्यांची काही नाटके यशस्वी का होऊ शकली नाहीत यावर खांडेकरांनी अचूक बोट ठेवले आहे. सामाजिक सुधारणेकडे त्यांचे अधिक लक्ष होते. आगरकरांच्या विचारांचा त्यांच्या मनावर सखोल परिणाम झालेला दिसतो. त्यांची नाटके स्वतंत्र व सौंदर्यवादी आहेत. ‘मराठी नाटकांत सुधारणा घडवून आणणाऱ्या प्रत्येक प्रतिभासंपन्न नाटककाराने सादर अध्ययन करावे इतकी त्यांची नाटके नि:संशय योग्यतेची होती.’ असा गौरवपर उल्लेख करून त्यांनी ही लेखमाला संपविली आहे. उष:प्रभा व मराठी चित्रकथा समकालीन गुणवान कथालेखक श्री. मांजरेकर यांच्या ‘उष:प्रभा’ ह्या एकुलत्या एक कथासंग्रहाचे रसग्रहण ‘उष:प्रभा’ ह्या लेखात केले आहे. ‘नवे कुत्रे’, ‘सौंदर्य’ व ‘चिंतेचे चुंबन’ ह्या कथांचा खास उल्लेख करावयास हवा. मानवी मनाचा लपंडाव, त्यांची आंदोलने, दुबळी भावविश्वता व प्रीतीवरही मात करणारा त्यांचा अहंकार– हे मांजरेकरांचे आवडते कथाविषय होते. अतिरंजित कारुण्याकडे त्यांची विशेष ओढ होती. त्यांच्या बहुतेक कथा शोकात्म आहेत. ह्या गुणवान लेखकाला प्रकाशकांनी व वाचकांनी योग्य प्रोत्साहन न दिल्यामुळे त्यांचे कथालेखन थांबले याबद्दल खांडेकरांनी खंत व्यक्त केली आहे. ह्या पुस्तकातील शेवटचा लेख ‘मराठी चित्रकथा’ ह्या केवळ चित्रकथांचा आढावा घेणारा लेख वाटतो. काही काळ मराठी चित्रपटांनी निश्चित गाजवला. पण आता गल्लाभरू व हिंदी चित्रपटांचे अंधानुकरण होऊ लागल्यामुळे मराठी चित्रकथांच्या भविष्याबद्दल खांडेकरांनी चिंता व्यक्त केली आहे. तर असा हा संग्रह. खरं म्हणजे हा संग्रह १९४४ साली प्रसिद्ध झाला होता. तो कोल्हापूरच्या मोघे प्रकाशनाने त्याचा कुठेही उल्लेख करू नये. हे खरोखरच अजब वाटते. रसग्रहणात्मक लेखांऐवजी आणखी २।३ व्यक्तिचित्रांचा समावेश करून उत्कृष्ट व्यक्तिरेखांचा संग्रह प्रसिद्ध करणे अधिक उचित झाले असते. -डॉ. गं. वि. नेर्लेकर ...Read more