* Front & back cover images are for illustration purposes only and the price of book is sold separately.
  • Availability : Available
  • ISBN : 9788177666250
  • Edition : 8
  • Publishing Year : JANUARY 2006
  • Weight : 0.00 gms
  • Pages : 160
  • Language : MARATHI
  • Category : BIOGRAPHY
  • Sub Category : BUSINESS, INDUSTRY, SPORTS
Quantity
Buying Options:
  • Ebooks:
  • Print Books:
J. R. D. TATA IS THE FIRST TO BE FELICITATED WITH THE HIGHEST AWARD, `BHARAT RATNA`; AND HE IS THE ONLY INDUSTRIALIST UPON WHOM THIS HONOUR HAS BEEN BESTOWED. HE HAS ALWAYS PREFERRED THE WELFARE OF THE COUNTRY IN COMPARISON WITH PERSONAL WELFARE. HE ALWAYS FEELS THAT WHATEVER IS BEST FOR MY NATION IS BEST FOR TATA. TODAY THE CULTURE OF TATA HAS MANY SALIENT FEATURES. TATA ALWAYS FOLLOWS PRINCIPLES, REMEMBERS THE CONSCIENCE, ALWAYS CARES FOR THE HANDS AND MINDS THAT KEEP THE BUSINESS RUNNING SUCCESSFULLY, USES THE NATIONAL WEALTH FOR THE WELFARE OF THE NATION, AND ALSO DEVELOPS THE AREA WHERE THEIR INDUSTRIES ARE SET. J. R. D. HAS ALWAYS BOOSTED NEW IDEAS, NEW MINDS. HIS IS THE LION`S SHARE IN SHAPING MANY AN INDUSTRIALISTS. HE TRUDGED ALONG NEW PATHS; HE FOUND NEW WAYS, CREATED NEW TOUCHSTONES. HE HIMSELF HAS A RICH AND VARIED HERITAGE, CULTURED BACKGROUND, AND A VERSATILE PERSONALITY. THE ARTICLES IN THIS BOOK BRING US ACROSS MANY ASPECTS OF HIS PERSONALITY. WHAT WE LIKE THE MOST ABOUT THIS LEADING INDUSTRIALIST IS THE COMPASSIONATE, CONNOISSEUR, SILVER-TONGUED AND HAPPY HUMAN IN HIM.
‘भारतरत्न’ हा सर्वोच्च नागरी सन्मान मिळालेले पहिले अन् एकमेव उद्योगपती जेआरडी टाटा यांनी उद्योगाचा विकास करताना ‘जे देशाच्या भल्याचे ते टाटांसाठी उत्तमच असेल’ हा विचार प्रधान मानला. नीतीमूल्यांची बूज राखत व्यवहार, उद्योग चालवणारे हात अन् मने जपणे, समाजातून मिळवलेली संपत्ती समाजाच्या विकासासाठी वापरणे, उद्योग उभा असलेल्या परिसराचा विकास ही टाटा उद्योगसमूहाची संस्कृती आहे. नव्याचे स्वागत करत जेआरडींनी अनेकजणांना घडवले, नव्या वाटा खोदल्या, नवे मापदंड निर्मिले. त्यांना लाभलेला उज्ज्वल वारसा, व्यक्तिमत्त्वाची जडणघडण, नवे आयाम मिळत विकसित झालेले त्यांचे समृद्ध, चतुरस्त्र व्यक्तिमत्त्व याची ओळख या पुस्तकातील लेख करून देतात. विशेषत: अनेकविध भूमिकांना पुरून वर दशांगुळे उरणारा त्यांच्यातील सहृदय, रसिक, संभाषण चतुर, आनंदी ‘माणूस’ वाचकाला अधिक भावतो.
Video not available
No Records Found
No Records Found
Keywords
#JRDTATA #MADHURISHANBHAG #BHARATRATNA # #JRDTATA #MADHURISHANBHAG #BHARATRATNA #मराठीपुस्तके#मराठीप्रकाशक #MARATHIBOOKS#ONLINEMARATHIBOOKS#TRANSLATEDMARATHIBOOKS#TBC#TRANSLATEDBOOKS@50% #TRANSLATEDFROMENGLISHTOMARATHI
Customer Reviews
  • Rating StarRevan Lonkar

    " उच्च विचार, उच्च भाषा आणि उच्च वर्तन " हे स्वधर्मीय ब्रीद अक्षरशः जगलेले कुटुंब म्हणजे " टाटा कुटुंब ". टाटा ..नावातच सर्व काही टाटा म्हणजे दूरदृष्टी टाटा म्हणजे समर्पण टाटा म्हणजे दातृत्व टाटा म्हणजे निस्सीम देशभक्ती.. आणि या सरव गुणांचा महामेरू म्हणजे " जहांगीर रतन दादाभाई उर्फ जेआरडी. कोणतीही औपचारिक पदवी हाताशी नसताना दूरदृष्टी , माणसांची पारख , त्यांना हाताळण्याचे कसब , कामाप्रती असलेले समर्पण आणि वेळप्रसंगी घेतलेले कठोर निर्णय यामुळे त्यांनी टाटा उद्योगसमुह एका वेगळ्याच उंचीवर नेऊन ठेवला. आकाशाप्रती असलेल्या प्रेमातून सुरू केलेली विमानसेवा नंतर तेवढ्याच प्रेमाने देशाला अर्पण केली. १ रुपया या नाममात्र वेतनावर सुमारे ५ दशके तिचे अध्यक्षस्थान भूषविले हा तर एक विक्रमच आहे. परिपूर्णतेचा ध्यास असलेल्या जेआरडी यांनी स्टॅटिकल , व्यवस्थापनशास्त्र , प्रशिक्षण केंद्र यांसारखे त्याकाळी एकदम अपरिचित असलेले विभाग सुरू करून दूरदृष्टी दाखवली. "दातृत्व म्हणजे टाटा " या समिकरणास जेआरडी ही जागले. नारळीकर पितापुत्र , शास्त्रज्ञ डॉ. रामन्ना , माजी राष्ट्रपती के आर नारायण आणि या सारख्या सुमारे २००० पेक्षा जास्त बुद्धिवंत लोकांना टाटा स्कॉलरशिप चा लाभ मिळाला.टाटा कॅन्सर हॉस्पिटल , टीआयफर यांसारख्या आंतरराष्ट्रीय दर्जाच्या कैक संस्थांना टाटांची भरीव देणगी व जेआरडी यांच्या सारखे भक्कम पाठबळ लागले. देशाचा विचार करताना आणलेला " बॉम्बे प्लॅन " असो अथवा लोकसंख्या वाढीचा विचार करता आणलेले " फॅमिली प्लॅंनिंग फौंडेशन " असो. आपल्या समूहाची गरज बाजूला ठेवून त्यांनी नेहरू वा इंदिरा गांधी सरकारला मदतीसाठी अनेक वेळा आपली तज्ञ मंडळी पाठवून दिली.वेळप्रसंगी एक जागरूक नागरिक बनून काही सरकारी विरोधही दर्शवला. खरंतर जेआरडी यांचे इतके पैलू आहेत की ते पुस्तक वाचल्या शिवाय कळणारच नाहीत.त्यांच्या या पैलूंमुळेच त्यांना देशाचा सर्वोच्च नागरी पुरस्कार " भारतरत्न " प्राप्त झाला. त्यावेळेस असे म्हटले गेले , " भारतरत्न या पुरस्काराचा सन्मान झाला ". ...Read more

  • Rating StarDAINIK SAKAL

    पुलादनिर्मितीपासून विमानसेवेपर्यंत अनेक क्षेत्रांत जेआरडी टाटा यांचे कर्तृत्व लखलखीत आहे. म्हणूनच ते ‘भारतरत्न’ हा देशातील सर्वोच्च सन्मान मिळवणारे पहिले उद्योजक ठरले. त्यांच्या असामान्य व्यक्तिमत्त्वाविषयी, त्यांनी मिळवलेल्या व्यावसायिक यशाविषयी सर्सामान्यांना नेहमीच उत्सुकता असते. जेआरडींची जडणघडण, त्यांचे लहानपण, वडील रतन टाटा, फ्रेंच आई, इतर भावंडे, पत्नी या वैयक्तिक बाबी मांडण्यात आल्या आहेत त्यांनी उद्योगसमूहाच्या प्रगतीसाठी घेतलेले कष्ट, त्यांची गुणग्राहकता, हवाई सेवेच्या क्षेत्रात त्यांनी कमावलेले यश याविषयीही येथे माहिती मिळते. त्यांच्याबाबतच्या अनेक प्रसंगांतून वाचकांचे मनोरंजन होईल व बोधही मिळेल. एका उत्तुंग व्यक्तिमत्त्वाची ओळख करून घेण्यासाठी हे पुस्तक उपयुक्त ठरेल. आर. एम. लाला यांच्या इंग्रजी लेखनाच्या आधारे हे पुस्तक लिहिले गेले आहे. -धरित्री जोशी ...Read more

  • Rating StarDAINIK TARUN BHARAT 02-07-2006

    एक चतुरस्र माणूस ... ‘अष्टपैलू व्यक्तिमत्त्व’ हा शब्द सर्वपरिचित आहे. परंतु जे आर. डी. यांचे जीवन पाहिले, वाचले म्हणजे वाटते या माणसाच्या जीवनाचे पैलू मोजताच येणार नाहीत. ‘बियाँड द लास्ट ब्ल्यू माऊंटन’ हे आर. एम. लाला यांनी लिहिलेले जे. आर. डी. टाटाचे चरित्र वाचून त्यांच्या व्यक्तिमत्त्वाने भारून न जाणारा वाचक विरळाच लाला यांनी टाटा उद्योगसमूहावर अनेक लेख, पुस्तके लिहून सर्वसामान्य वाचकाला जेआरडीची ओळख करून दिली. त्यांच्या पुस्तकाचा व अनेक लेखांचा संदर्भासाठी उपयोग करून प्रा. माधुरी शानभाग यांनी हे पुस्तक प्रसिद्ध केले. फक्त बेळगावकरांनाच नाही, तर ‘अग्निपंख, स्वप्नाजमन सत्याकडे’... यासारख्या अनेक पुस्तकांद्वारे हे नाव आता सर्वपरिचित झाले आहे. या पुस्तकाची अर्पण-पत्रिका मला फार भावली. लेखिकेने लिहिले आहे, जेआरडी टाटा उद्योगसमूह, त्यातील माणसे यांची देशाला यथार्थ ओळख करून देणाऱ्या आर. एम. लाला यांच्या अभ्यासपूर्ण लेखणीला सादर समर्पण. पुस्तकाच्या अनुक्रमावरूनच या महान व्यक्तिमत्त्वाची चटकन ओळख पटते आणि व्यक्तिमत्त्वातील अनोखेपण जाणवते. दहा प्रकरणांमध्ये लेखन कंपन्या होत्या. एवूâण व्यवहार सतरा कोटी रुपयांच्या आसपास होता. १९० साली त्यांनी चेअरमनपद सोडले तेव्हा एकूण कंपन्यांची संख्या ९५ होती आणि व्यवहाराने दहा हजार कोटीचा आकडा ओलांडला होता. ‘परफेक्शन इज इन डिटेल्स’ हे त्यांचे सर्व क्षेत्रामध्ये महत्त्वाचे सूत्र होते. अचुकता हा कामाचा निकष होता. ‘अंदाजे’ हा शब्द त्यांना आवडत नसे. कोणत्याही उद्योगात, संस्थेत चल-अचल संपत्तीपेक्षा उत्तम माणसे महत्त्वाची, अमोल असतात अशी जेआरडींची धारण होती. तीन वचन सांगते, एक वर्षांची विकास योजना आखायची असेल तर मका पेरा, पंचवीस वर्षे पुढे पाहायची असतील तर झाडांच्या बिया पेरा आणि शंभर वर्षे विकास साधायचा असेल तर माणसे पेरा. जेआरडींनी अशी माणसे पेरली आणि त्यांनी आपापले भोवताल हिरवेगार, समृद्ध केले. अर्थतज्ज्ञ दिनशॉ, जे. डी. चोक्सी, नानी पालखीवाला, होमी मोदी, दलाल, रुसी मोदी, जॉन मथाय, ए. डी. श्रॉफ, मेहता, सुमंत मुळगावकर, अजित केरकर, पेंडसे, दरबारी सेठ, मिनू मसानी अशा अनेकांना निमंत्रण देऊन जेआरडींनी टाटांच्या सेवेत सामावून घेतले. या उद्योगाच्या महामेरूकडे सौंदर्यदृष्टीसुद्धा पुरेपूर होती. याचे सुरेख उदाहरण म्हणजे केरळमधील मुन्नारजवळचे हत्तीसाठी असलेले आरक्षित जंगल अन् हजारो एकर पसरलेले चहाचे मळे. ‘हॉटेल ताजमहाल’ या देशातील पहिल्या पंचतारांकित हॉटेलची उभारणी आणि पुढे यातूनच देशभरात उभी राहिलेली ताल ग्रुप ऑफ हॉटेल्सची साखळी. पारशी वडील, फ्रेंच आई असलेल्या जेआरडींचा जन्म जरी पॅरिसमध्ये झाला, शिक्षण फ्रान्स, इंग्लंड आणि भारतात झाले तरी आपली कर्मभूमी भारत आहे याचा त्यांना कधीही विसर पडला नाही. सर्वांत मोठ्या गणल्या जाणाऱ्या उद्योगसमूहाचा प्रमुख म्हणून देशाशी असलेली बांधीलकी त्यांनी कृतीतून व्यक्त केली. देशहिताचे अनेक उपक्रम राबवले. हे देशप्रेम एका कार्यक्षम, कर्तृत्ववान माणसाचे असल्याने ते डोळस, द्रष्टे विस्तारले आहे. १. वारसा– कुटुंबाचा, उद्योगाचा, संस्काराचा, २. उद्योगाचा महामेरू, ३. जडण-घडण, ४. माणसे पेरणारा नेता, ५. आकाशाचा महाराजा, ६. डोळस, द्रष्टा देशभक्त, ७. दातृत्वाची जेथ प्रचीती, ८. वक्ता दशसहस्रेषु, ९. कवडसे, १०. घरातले जेआरडी. यामध्ये आकाशाचा महाराज आणि वक्ता दशसहस्रेषु ही प्रकरणे विस्तारित आणि अभ्यासपूर्ण आहेत. टाटा कुटुंबीय मूळ गुजरातेतील नवसारी या गावचे रहिवासी, कपड्याचा व्यापार करण्यासाठी मुंबईला आले. युरापियन पद्धतीने राहत असलेल्या मुंबईच्या उच्चभ्रू, श्रीमंत समाजात त्यांचा वावर होता. त्यामुळे जेआरडींची आई फ्रान्सची असूनही येथे मिसळून गेली. इंजिनियरिंग पदवीचे शिक्षण घेण्याची इच्छा अपूर्ण ठेऊन त्यांना उद्योगात शिरावे लागले. वडिलांची आज्ञा प्रमाण मानून वयाच्या अवघ्या विसाव्या वर्षी टाटा सन्समध्ये त्यांनी कामाला सुरुवात केली. तर नौरोजी सकलानवाला यांच्या अकस्मात मृत्यूनंतर चेअरमनपदी त्यांची नियुक्ती झाली. उद्योगात बदलत जाणाऱ्या गरजेनुसार त्यांनी अ‍ॅडमिनीस्ट्रेटिव्ह सर्व्हिसेस, एअरइंडिया, टाटा कॅन्सर हॉस्पिटल, टाटा इन्स्टिट्यूट ऑफ फंडामेंटल रीसर्च, (टीआयएफआर), अ‍ॅटॉमिक एनर्जी एस्टॅब्लिशमेंट, नॅशनल सेंटर फॉर परफॉर्मिंग आर्ट्स, नॅशनल इन्स्टिट्यूट ऑफ अ‍ॅडव्हान्स्ड स्टडीज, अशा अनेक संस्था स्थापन केल्या. जेआरडींनी आपल्या हाती सूत्रे घेतली, तेव्हा एकूण टाटा समूहात चौदा .......... आहे याचा त्यांना कधीही विसर पडला नाही. सर्वांत मोठ्या गणल्या जाणाऱ्या उद्योगसमूहाचा प्रमुख म्हणून देशाशी असलेली बांधिलकी त्यांनी कृतीतून व्यक्त केली. देशहिताचे अनेक उपक्रम राबवले. हे देशप्रेम एका कार्यक्षम, कर्तृत्ववान माणसाचे असल्याने ते डोळस, द्रष्टे नेतृत्व होते. ‘बॉम्बे प्लॅन’ त्याचेच मूर्त स्वरूप. हवाईसेवेतील योगदानाबद्दल जेआरडींवर अनेक सन्मानांचा वर्षाव झाल. एफ. एस. आय. संस्थेचे सुवर्णपदक, एडवर्ड वर्नर पुरस्कार हे प्रतिष्ठेचे आहेत. ‘डॅनियल गगनहेम’ पदकाने त्यांच्या सन्मानांवर शिरपेच खोवला. जानेवारी १९९२ मध्ये जेआरडींना भारत सरकारने ‘भारतरत्न’ हा सर्वोच्च सन्मान दिला. एका उद्योगपतीला हा सन्मान मिळालेले हे पहिले अन् एकमेव उदाहरण होय. जेआरडींच्या मिस्किल व खेळकर स्वभावाचे अनेक किस्से वर्णन करून लेखिकेने आपल्या लेखनाला एक किनार तयार केली आहे. एवढ्या उच्च पदावरील माणूस सामान्य लोकांच्यातसुद्धा किती खेळीमेळीने राहू शकतो हे वाचून आश्चर्य वाटते. शेवटी म्हटल्याप्रमाणे– ‘जीवनाची शर्यत उत्तम धावून जिंकली आपली कर्तव्ये उत्कटतेने पार पाडली आत्म्याची शांती माणुसकीने कमावली मानसन्मानांना धावत यावेच लागले हे पवित्र आत्म्या– सुस्वागतम्!’ हेच खरे. जेआरडी म्हणजे काय हे सर्वार्थाने कळण्यासाठी, समजून घेण्यासाठी, हे पुस्तक आबालवृद्धांनी जरूर वाचावे व त्यापासून प्रेरणा घ्यावी. -डॉ. शैलजा यादवाड ...Read more

  • Rating StarDAINIK LOKSATTA 14-05-2006

    मोठ्याचे छोटे चरित्र… भारताच्या औद्योगिक विकासात टाटा उद्योग समूहाचा वाटा सिंहाचा आहे, ही बाब सर्वज्ञात आहे. पोलादापासून हवाई सेवेपर्यंत अनेक क्षेत्रांत टाटा समूहाने केलेली कामगिरी देशाच्या आर्थिक विकासात महत्त्वपूर्ण ठरली आहे. या साम्राज्याचा पाया ालणारे जमशेटजी टाटा आणि समूहाला प्रगतीचा कळस गाठून देणारे जेआरडी अर्थात जहांगीर रतनजी दादाभाई टाटा ही उत्तुंग व्यक्तिचित्रे. जेआरडी तर ‘भारतरत्न’ हा देशातील सर्वोच्च सन्मान मिळविणारे पहिले उद्योजक ठरले. जेआरडींसारख्या असामान्य व्यक्तिमत्त्वाच्या लोकांबाबत, त्यांनी मिळविलेल्या व्यावसायिक यशाबाबत, त्यांच्या वैयक्तिक, आयुष्याबाबत सामान्य लोकांमध्ये नेहमीच उत्सुकता असते. जेआरडींबाबत सामान्य मराठी वाचकांना असणारी उत्सुकता शमविण्यात ‘जेआरडी-एक चतुरस्र व्यक्तिमत्त्व’ हे प्रा. माधुरी शानभाग यांनी लिहिलेले चरित्रात्मक पुस्तक माफक प्रमाणात यशस्वी झाले आहे. आर.एम.लाला यांनी इंग्रजी भाषेत जेआरडींवर विपुल लिखाण केले आहे. त्या लेखनाच्या आधारे प्रा. शानभाग यांनी हे पुस्तक लिहिले आहे. जेआरडींची जडणघडण, उद्योग समूहाच्या प्रगतीसाठी त्यांनी घेतलेले कष्ट, हवाई सेवेच्या क्षेत्रात त्यांनी कमावलेले यश, त्यांची गुणग्राहकता आदी बाजूंवर प्रकाश टाकणारे लेख पुस्तकात आहेत. टाटा घराण्याचा इतिहास, जेआरडींचे लहानपण, त्यांचे वडील रतन टाटा, त्यांची फ्रेंच आई, इतर भावंडे, पत्नी या वैयक्तिक बाबीही वाचकांच्या समोर येतात.पुस्तक वाचताना एक बाब मात्र सातत्याने खटकते. हे लेखन म्हणजे इंग्रजी लेखांचे जसेच्या तसे भाषांतर आहे, हे वाचताना सतत जाणवत राहते. ज्या व्यक्तीचे चरित्र लिहिले जात आहे, तिच्या अंतरंगात शिरणे चरित्रलेखकाला काही अंशी तरी साध्य झाले आहे, असा भास वाचकाला झाला की चरित्रात्मक लेखन प्रभावी होते. हा लेखसंग्रह वाचताना काही वेळा तर लेखिकेलाही त्या प्रसंगी काय झाले हे नेमके समजले आहे की नाही, असा प्रश्न पडतो व लेखन उथळ होऊन जाते. (उदाहरणार्थ जेआरडी व केंद्रीय मंत्री किडवई’ यांच्यातील मतभेदाचे कथन.) अर्थात जेआरडी टाटा यांचे व्यक्तीमत्त्वच इतके उत्तुंग आहे की, लेखनात उणिवा असल्या तरी पुस्तकात आलेले अनेक प्रसंग वाचकांचे मनोरंजन करून जातात. हे प्रसंग, आठवणी नुसत्या मनोरंजकच नव्हे, बोधकही आहेत. तथ्यात्मक बाबी कळून घेण्यासाठीही हे पुस्तक उपयुक्त ठरावे. ...Read more

Write Your Own Review
  • Default typing language is Marathi. To type in English press Ctrl+G key combination
Submit Review
PLEASE SEND YOUR AUDIO REVIEW ON editorial@mehtapublishinghouse.com

Related Books

People Who Bought This Item Also Bought

Latest Reviews

NAGZIRA
NAGZIRA by VYANKATESH MADGULKAR Rating Star
कृष्णा DIWATE

आजच्या पुस्तकाचा विषय माझ्या आवडीचा - जंगलाचा... *जंगल - काय असतं ?* म्हटलं तर फक्त झाडे, नदी-नाले, प्राणी पक्षी यांनी भरलेला जमिनीचा एक तुकडा .... की वन-देवता? की पशु-पक्ष्यांचं घर? की जीवनचक्रातील अति-महत्वाचा घटक? की आपल्यातल्या दांभिकपणाला - दिखव्याला - व्यवहाराला गाळून टाकणारं आणि आपल्यालाही त्याच्यासारखाच सर्वसमावेशक, निर्मळ बनवणारं आणि आपल्यातल्या originality ला बाहेर आणणारं, असं एक अजब रसायन? *जंगल भटक्यांना विचारा एकदा... बोलतानाच त्यांच्या चेहऱ्यावर आणि डोळ्यात जी चमक दिसेल ना, त्यातून फार वेळ वाट न बघता सरळ जंगल गाठण्याची इच्छा न होईल तरच नवल!* आमचा एक मित्र- ज्याने असंच जंगलांचं वेड लावलं आणि अजून एक भटकी मैत्रीण - जिने त्या वेडात भरच घातली..... आणि असे अजून अनेक भटके निसर्गप्रेमी ... आणि मुळातूनच निसर्गाची ओढ , या सर्व गोष्टी माझ्या जंगल -प्रेमासाठी कारणीभूत ठरल्या. *आणि मग अरण्यऋषी श्री. मारुती चितमपल्ली, शंकर पाटील (कथा), डॉ. सलीम अली, जिम कॉर्बेट, व्यंकटेश माडगूळकर इत्यादींनी या निसर्गदेवतेकडे बघण्याची एक वेगळी दृष्टी दिली. त्या सर्वांनाच आजचा हा पुस्तक-परिचय सादर अर्पण!!* कथांसाठी प्रसिद्ध असणाऱ्या लेखकाने हे नागझिरा पुस्तक का बरे लिहिले असावे? मनोगतात ते स्वतः म्हणतात - *"महाराष्ट्रातील एखाद्या आडबाजूच्या जंगलात जाऊन महिना दोन महिने राहावे, प्राणी जीवन, पक्षी जीवन, झाडेझुडे पाहत मनमुराद भटकावे आणि या अनुभवाला शब्दरूप द्यावे हा विचार गेली काही वर्षे माझ्या मनात घोळत होता. काही परदेशी प्राणी शास्त्रज्ञांनी असा उद्योग करून लिहिलेली उत्तम पुस्तके माझ्या वाचण्यात आल्यापासून ही इच्छा फारच बळवली. मी इथे तिथे प्रयत्न करून पाहिले आणि निराश झालो. हे काम आपल्या आवाक्यातले नाही असे वाटले. मग शेल्लरने कुठेतरी लिहिल्याचे वाचले की भारतातील लोक प्राणी जीवनाच्या अभ्यासात उदासीन आहेत, आफ्रिकेच्याही फार मागे आहेत. त्यांना वाटते अशा संशोधनासाठी प्रचंड खर्च करावा लागतो, पाण्यासारखा पैसा लागतो. पण तसे नाही. गळ्यात दुर्बीण, मनात अमाप उत्साह आणि आस्था असली की अभ्यास होतो. मी शक्य तेव्हा एकट्यानेच उठून थोडेफार काम करत राहायचे ठरवले. कधी काझीरंगा, मानस या अभयारण्यावर, कधी नवेगाव-बांधावर तर कधी कोरेगावच्या मोरावर लिहित राहिलो.* *मला चांगली जाणीव आहे की हा प्रयत्न नवशिक्याचा आहे. तो अपुरा आहे, भरघोस नाही. त्यात बऱ्याच त्रुटी आहेत, पण नव्या रानात शिरण्यासाठी पहिल्यांदा कोणीतरी वाट पाडावी लागते. पुढे त्या वाटेने ये-जा सुरू होते. मी लहानशी वाट पाडली आहे एवढेच!"* लेखक आत्ता असते तर त्यांना नक्की सांगितले असते की तुम्ही पाडलेली पायवाट आता जवळ-पास राजमार्ग बनत चालली आहे. आज अनेक वन्य-जीव अभ्यासक, जंगल भटके सुजाण व सतर्क झाले आहेत, जंगले आणि प्राणी वाचले पाहिजेत यासाठी प्रयत्न सुरु आहेत. ह्या प्रयत्नांमागे लेखकासारख्या अनेक वनांचा अभ्यास करून ते आपल्यासमोर आणणाऱ्यांचा मोठा हात आहे. आज पक्षी-निरीक्षक किरण पुरंदरेंसारखे व्यक्ती शहरातील सगळा गाशा गुंडाळून जंगलात राहायला गेलेत ... काय नक्की thought -process झाली असेल त्यांची? फक्त जंगल-भटकंती करताना पाळावयाचे नियम अत्यंत महत्वाचे आहे. मुख्यत्वे-करून कुठल्याही वृक्षांचे, प्राणी-पक्ष्यांचे आपल्या असण्याने कुठलाही त्रास किंवा धोका - हानी संभवू नये, याची काळजी आपल्यासारख्या सुज्ञ भटक्यांनी नक्की घ्यावी. तरच हे भटकणे आनंद-दायी होईल. *भंडारा जिल्यातील नागझिरा हे एक अभयारण्य! फार सुंदर आहे.* हे पुस्तक फक्त लेखकाच्या दृष्टीने त्यांना भावलेलं जंगल आहे का? फक्त जंगलाचं वर्णन आहे का? तर नाही. एक पट्टीचा कथालेखक आणि मानव-स्वभाव चितारणारा लेखक केवळ वर्णन करू शकत नाही. माझ्या मते ही एक प्रक्रिया आहे, त्यांच्या अंतर्बाह्य बदलाची, जी त्यांना जाणवली, अगदी प्रकर्षाने. आणि तोच स्वतःचा शोध त्यांनी आपल्यासमोर मांडण्याचा प्रयत्न केलाय. बाकी प्रत्येकाचं जंगल वेगळं, खरं जंगल नाही तर स्वतःच्या आतलं एक जंगल. ते ज्याचं त्याने शोधायचं, त्यात डुंबायच, विहार करायचा आणि काही गवसत का ते बघायचं .... लेखकानेही तेच केलं... एक स्वगत मांडलं आहे.... आणि त्यातून संवादही साधला आहे. हे पुस्तक ललित म्हणावे की कादंबरी, वर्णन म्हणावे की आत्मकथन, अशा हिंदोळ्यावर हे वाचताना मी सतत राहते. अतिशय आशयपूर्ण गहिऱ्या अर्थाचे लिखाण आहे यात. लेखकाने नागझिरा आणि त्याचे वर्णन कसे केले आहे ते आपण रसिक वाचकांनी हे पुस्तक वाचूनच त्याचा आनंद घ्यावा. ते इथे मी सांगत बसणार नाही, उगाच तुमचं आनंद का हिरावून घेऊ? मी इथे मला भावलेले लेखकच मांडण्याचा अल्पसा प्रयत्न करत आहे, ते ही या पुस्तकाच्या माध्यमातून... पहिल्याच पानावर ते काय लिहितात बघा - *"गरजा शक्य तेवढ्या कमी करायच्या, दोनच वेळा साधे जेवण घ्यायचे, त्यात पदार्थ सुद्धा दोन किंवा तीनच. स्वतःचे कामे स्वतःच करायची. पाणी आणणे, कपडे धुणे अंथरून टाकणे आणि काढणे या साध्या सुध्या गोष्टींसाठी माणसांनी दुसऱ्यावर का अवलंबून राहावे? एकांत, स्वावलंबन आणि प्रत्येक बाबतीत मितव्यय ही त्रिसूत्री पाळून जंगलात पायी भटकायचे, जंगलाच्या कुशीत राहून निरागस असा आनंद लुटायचा या माफक अपेक्षेने गेलो आणि माझा काळ फार आनंदत गेला . रेडिओ, वृत्तपत्रे, वाङ्मय चर्चा, वाचन, कुटुंब, मित्र, दुसऱ्याच्या घरी जाणे येणे, जेवण देणे आणि घेणे यापैकी काहीही नसताना कधी कंटाळा आला नाही. करमत नाही असे झाले नाही. रोज गाढ झोप आली. स्वप्न पडले असतील तर ती सकाळी आठवली नाही. शिवाय मित आहार आणि पायी हिंडणे यामुळे चरबी झडली. एकूणच मांद्य कमी झाले."* हे वाचून आपल्याला नक्की काय हवे असते, आणि रोजच्या रहाटगाडग्यात आपण काय करतो, याची मनातल्या मनात तुलना व्हावी. खरंच काय हवं असतं आपल्याला? आपण सतत प्रेम, शांती, समाधान आणि मनःशांती याच्याच तर शोधात असतो ना? आणि नेमक्या ह्याच सर्व गोष्टी बाजूला पडून आपण नुसते धावतच असतो... कशासाठी?? जीवनाचं तत्वज्ञान हे फार गंभीर नाहीये, अगदी छोट्या छोट्या गोष्टीतून आपण ते समजून घेऊन शकतो. फक्त ती जाण असली पाहिजे. थोडासा थांबून विचार झाला पाहिजे. मनःचक्षु उघडे पाहिजे आणि मुख्य म्हणजे मी कुणीतरी मोठा , हा भाव पहिल्यांदा गाळून पडला पाहिजे. *अगदी तसंच जसं पानगळीच्या मोसमात जुनं पान अगदी सहज गळून पडतं ... नव्यासाठी जागा करून देतं ... जंगल आपल्याला हेच शिकवतं ... न बोलता ... त्याच्या कृतीतून ... आपली ते समजून घेण्याची कुवत आहे का?* शेवटच्या प्रकरणात लेखक परतीसाठी रेल्वे फलाटावर येतो. तेव्हाचचं त्यांचं स्वगत फार विचार करायला भाग पाडतं - *"ह्या दोन तासात करण्याजोगे असे काहीच महत्त्वाचे कार्य नसल्यामुळे मी आरशासमोर बसून दाढी केली, मिशा काढून टाकल्या. सतत अंगावर होते ते हिरवे कपडे काढून टाकले आणि इतके दिवस माझ्या कातडी पिशवीच्या तळाशी परिटघडी राहिलेले झुळझुळीत कपडे चढवून पोशाखी बनलो.`* किती साधी वाक्य आहेत, पण `पोशाखी बनलो` यातून किती काय काय सांगायचे आहे लेखकाला... गहिरेपण जाणवते! मला विचार करायला भाग पाडते. ट्रेक करून गड -किल्ल्यांहून परतताना माझीही अवस्था काहीशी अशीच व्हायची... जाड पावलांनी घरी परतणे आणि पुन्हा निसर्गात भटकायला मिळण्याची वाट पाहणे, याशिवाय गत्यंतर नसायचे. *जंगलांवर , निसर्गावर निस्सीम प्रेम करणाऱ्या आणि त्यांच्या संवर्धनासाठी झटणाऱ्या अनेक वेड्यांमुळे आज आपली वसुंधरा टिकली आहे. पुढील पिढ्यांसाठी तिला असच बहरत ठेवायचं असेल, किमान टिकवायचं जरी असेल तरी आपणही थोडेसे निसर्ग-वेडे व्हायला काय हरकत आहे??* *वृक्षवल्ली आम्हा सोयरे... वनचरे ...* धन्यवाद! जय हिंद!!! ...Read more