‘व्यासंगाचे कंगोरे… खरं रसिक मन सुंदर आणि मनस्वी गोष्टींचा मागोवा घेत जातं आणि त्याच वेळेला स्वत:ला दिसलेल्या गोष्टी तितक्याच तन्मयतेनं इतरांना सांगतं. आकाशात उमटलेलं इंद्रधनुष्य जेव्हा आपण जीव भरून पाहतो आणि त्याच वेळी ‘ते बघ’ म्हणून शेजारच्याला दावतो, तेव्हा आपण खरे रसिक असतो... कविता, गीतलेखन, ललित लेखन, कथा, अनुवाद, समीक्षा, संपादन, अध्यापन अशा अनेक मार्गांनी मराठी भाषेमध्ये खोलवर मुळं रुजवलेल्या जेष्ठ साहित्यिका शांता शेळके जेव्हा एका रसिकाच्या भूमिकेत शिरतात तेव्हा ‘सुवर्णमुद्रा’ यासारख्या पुस्तकाची निर्मिती होते. मराठी साहित्यात स्वत:च्या प्रतिभेने मोलाची भर घातलेल्या शांताबाईनी मराठी रसिकांसाठी आपल्या संचिताचं हे जणू मृत्युपूर्व देणंच दिले आहे. ‘कविता स्मरणातल्या’ मध्ये शांताबार्इंनी गोविंदग्रज, लक्ष्मीबाई टिळक, यशवंत, रेंदाळकर, कुसुमाग्रज, बोरकर, अनिल, कांत आदी मान्यवर कवीसोबत, कवी म्हणून फारसे परिचित नसलेल्या अज्ञानवासी, साधुदास, श्रीनिवास पाटणकर, वि.स. खांडेकर, अनंत काणेकर, कवी माधव यासारख्या एकूण २५ कवींच्या कविताचा रसग्रहणात्मक मागोवा घेतलेला आहे. हे पुस्तक म्हणजे, ‘अंतनार्द’ मासिकासाठी लिहिलेल्या लेखमालिकेचं संकलन आहे. प्रत्येक लेखामध्ये एक संपूर्ण कविता, कवीचा साहित्यिक परिचय, तो लिहित असलेल्या काळाचं आरेखन आणि त्या कवितेचा माग घेता घेता टिपलेल्या कंगोऱ्याचं लेखिकेने ओघवत्या शैलीमध्ये वाचकाला घडवलेलं दर्शन आहे. स्वत:बरोबर वाचकालाही कवितेच्या अंतरंगात घेऊन जाण्याचा शांताबार्इंच्या विलक्षण हातोटीचा प्रत्यय हे लेख वाचताना वारंवार येतो. कवितेतील प्रतिमांचा शोध घेता घेता लेखिका त्यावर मार्मिक भाष्यही करतात. त्या एकेक ठिकाणी लिहितात. ‘पद्मा यांनी इथे ज्या प्रतिमा वापरल्या आहेत, त्या चित्रदर्शी तर आहेतच, पण त्यांच्या वास्तव रूपाबरोबर त्यांना सतत पसरत जाणारी विविध परिमाणेही लाभतात आणि त्या अधिकाधिक अर्थपूर्ण होत जातात.’ या लेखांमध्ये कवितेसोबत कवीच्या मानसिकतेचा घेतलेला वेध आहे. काही ठिकाणी कवितेच्या आशयाला समांतर जाणाऱ्या इतर कवींच्या ओळी उद्घृत केल्या आहेत, तर काही ठिकाणी कवितेनं स्वत:वर उमटवलेल्या ठशाचं दर्शनही लेखिका घडवतात. रेंदाळकरांच्या ‘अजुनी चालतोचि वाट’ या कवितेवर लिहीत असताना शांताबाई एक अर्थगर्भ स्वगतच लिहितात. ‘एकीकडे असे राबणे आणि दुसरीकडे वाढत्या वयाबरोबर त्याचे व्यर्थत्व उमगणे, असे होता होता दिवस, महिने, वर्ष ओसरत असतात. आयुष्याचीच सांजवेळ पुढ्यात येऊन ठाकते. आपण कुठून निघालो, कुठे आलो, अखेरचा मुक्काम कुठे आहे काहीच उमगेनासे होते. आयुष्य या वाटचालीतच संपून जाणार की काय असा प्रश्न पडतो.’ बी. रघुनाथांच्या ‘सांज’ या कवितेवरील संपूर्ण लेख मुळातून वाचावा असा भावोत्कट उतरला आहे. शांताबार्इंनी स्वत:मध्ये मुरवून घेतलेली कविता वाचकांपर्यंत पोहोचवताना आस्वादक समीक्षेचं लोभसवाणं रूप कविता स्मरणातल्याच्या प्रकाशनानं साकार झालं आहे हे निश्चित. -निरंजन उजगरे ...Read more

स्मरणात राहणाऱ्या कविता… शांता शेळके यांचे काव्यप्रेम सर्वज्ञात आहे. त्या स्वत: कवयित्री आहेत; पण त्यापेक्षा त्या एक चोखंदळ, रसिक आणि काव्यप्रेमी वाचक आहेत. काही काळापूर्वी ‘अंतर्नाद’ या मासिकामधून ‘कविता स्मरणातल्या’ हे सदर शांताबाई चालवत होत्या. आल्याला आवडलेली कविता प्रथम संपूर्ण द्यावयाची आणि मग तिच्याबद्दल रसग्रहणात्मक लेख लिहायचा, असे त्यांचे स्वरूप होते. यावेळी या सदरातून लिहिलेल्या पंचवीस लेखांचा एकत्रित संग्रह ‘कविता स्मरणातल्या’ या पुस्तकाद्वारे वाचकांसमोर आला आहे. या संग्रहात रविकिरण मंडळातील कवि आणि त्यानंतरचे अनिल, कुसुमाग्रज आदि कवींच्या कविताचा या संग्रहात समावेश आहे. कवि अनिल, ग. द. माडगूळकर, कवि यशवंत, लक्ष्मीबाई टिळक, माधव ज्युलियन इत्यादी कवींच्या शांताबाईना आवडलेल्या कविता आणि त्या कवितांवरील मर्मग्राही विवेचन असा हो सुंदर काव्यप्रवास आहे. शांताबार्इंनी कवितेच्या रसग्रहणाबरोबरच त्या कवीचे व्यक्तित्वही स्पष्ट करण्यावर प्रयत्न केला असल्याने, वाचकांना कवितेचा आस्वाद घेणे अधिकच सुलभ जाते. -सिद्धार्थ केळकर ...Read more