मायलेकर, आनंद यादव मेहता पब्लिकेशन ... गरीब शेतकरी कुटुंबातली आई, छातीवर धोंडा ठेवून आपल्या मुलाला शिकायला पाठवते. पुढे तो मुलगा शिकतच राहतो. पदवी, पदव्युत्तर शिक्षण. आईला वाटते की आता मुलाने शिक्षण पुरे करून घरी करत यावे, कारकुनी करावी, गावात घरचे नाव मोठे करावे. नातवाला मांडीवर खेळवत मग तिने समाधानाने देह सोडावा. आपल्या भावना आईने काव्यात मांडल्या आहेत. मुलाने त्याला तसेच काव्यात उत्तर दिले आहे. शिक्षणाचा महासागर त्याला साद घालतो आहे. त्याची स्वप्ने कारकुनी करण्याची नाही तर प्राध्यापकी करण्याची आहेत. कष्टकरी वर्गाला त्याला न्याय मिळवून द्यायचा आहे. त्यांना दास्यातून व दारिद्र्यातून मुक्त करायचे आहे. त्याला त्या साठी लग्नाच्या बंधनात सुद्धा अडकायचे नाही. जन्म दात्या आईने त्याला आता मायेच्या बंधनात बांधू नये व मोठ्या आईच्या मदतीला जाण्यास मुक्त करावे. ग्रामीण शब्द अगदी सहज वापरलेले हे काव्य आहे . काही शब्द लागत नाहीत पण अशा शब्दांचे अर्थ सुद्धा शेवटी दिले आहेत. नक्की वाचा, एक वेगळाच काव्यानुभव घ्या ! काव्य पुस्तकाला प्रस्तावना मूळ काव्या पेक्षा मोठी आहे ! नमनाला घडाभर पाणी ! ...Read more

#मायलेकरं` हे आनंद यादव यांचे दिर्घकाव्य आहे. शहरातून शिक्षण संपवून घरी आलेला मुलगा आणि त्याला पाहून हरकून गेलेली त्याची खेड्यात राहणारी आई या दोहोंचा काव्यात्म संवाद म्हणजे `मायलेकरं!` प्रतिकूल परिस्थितीत आणि नवरा अकाली गेल्यानंतर (मुलंमुली मिून) सहा मुलांना वाढवण्यासाठी आईला करावा लागलेला संघर्ष, मोठा वसंता शिक्षणासाठी बाहेर गेल्यानंतरच्या त्याच्या आठवणी, तो शिकून आल्यानंतरची तिने रंगवलेली स्वप्ने इत्यादी प्रसंग आईच्या मुखातून आपल्याला ऐकायला मिळतात. तर दुसरीकडे शिक्षणामुळे अंतर्मुख झालेल्या मुलाला कुटुंबातील विदारक दैन्याची झालेली जाणीव; कष्टकरी समाज आणि त्याच्या जीवावर सुखासीन झालेला प्रस्थापित वर्ग याविषयी त्याला झालेले आकलन; ही परिस्थिती बदलण्याचा त्याचा निर्धार तो काव्यातून व्यक्त करतो. आई-लेकराच्या स्वप्नांमधील भिन्नता आहे मात्र त्यांचे भावविश्व एकच आहे. मायलेकरचा हा संवाद केवळ व्यक्तिगत नसून त्यातून ग्रामीण समाजातील गांजलेल्या वर्गाच्या वेदना समोर येतात. ...Read more

संवादात्मक प्रदीर्घ काव्य भावप्रधान… प्रा. आनंद यादव हे मराठी साहित्यिकांत बिनीचे सरदार मानले जातात. कथा, काव्य, कादंबरी, निबंध असे साहित्याचे विविध प्रकार त्यांनी सहजपणे सादर केले आहेत. हे मराठी वाचकांना माहीत असणारच. समीक्षका म्हणूनही त्यांनी आपलेस्थान निश्चित केले आहे. ग्रामीण जीवनाचे भावदर्शन हा त्यांच्या साहित्याचा स्थायीभाव आहे. सोशित समाजाचे विविधांगी दर्शन त्यांनी घडविले आहे. प्रस्तुत ‘मायलेकरं’ हा काव्यसंग्रहही त्याच जीवनाच्या आशा-आकांक्षा दर्शविणारा ग्रामीण मायलेकारांचा मार्मिक संवाद आहे. ग्रामीण भावकाव्य ही कविता वास्तवधिष्ठित आहे. (मला तर ती आत्मनिष्ठच वाटते.) ह्या प्रदीर्घ कवितेचे दोन भाग आहेत. पूर्वार्धात ११ कडवी असून त्यामध्ये खेड्यातील आईचे आपल्या मुलाविषयीचे स्वप्न रंगविले आहे, तर उत्तरार्धात ११च कडव्यातून द्विपदवीधर होऊन आलेला तिचा मुलगा आपली स्वप्ने भिन्न असल्याचे सांगतो. आईची स्वप्ने, आकांक्षा, सुखाच्या कल्पना तेथील मातीशी बांधलेली आहेत. दैन्य, दारिद्र्य व दु:ख हा तिचा वारसा आहे. उलट मुलगा शहरातून शिकून. शहाणा होऊन आलेला त्याला सामाजिक विषमता बोचू लागलेली असते. तरीही तो कडवटपणा धारण करीत नाही. एक प्रकारचा समजूतदारपणा त्याच्या ठिकाणी जाणवतो. आपल्या बांधवांची परिस्थिती स्थितीशीलता तो समजून घेतो. पारंपारिक रूढींची वेढी एकदम तोडणे कठीण. पण प्रयत्न व्हायलाच हवेत म्हणून त्याची स्वप्ने वेगळी आहेत. ग्रामीण माय व विद्याविभूषीत मुलगा यांच्या दोन प्रवृत्तींचे प्रातिनिधक दर्शन आनंद यांदवांनी साक्षेपाने घडविले आहे. प्रेमळ आई सुरुवातीस शिकून आलेला मुलगा पाहून आईचे अंत:करण कौतुकाने भरून येते. त्याचे बालपण, शिक्षण, दारिद्र्य, वडिलांचा मृत्यू, मुलाची पुढील शिक्षणाची ऊर्मी, शहरात त्याला सहन करावी लागलेली परिस्थिती ह्या सर्वांचे चित्र तिच्या मनापुढे उभे राहते. आता मुलगा शिकून परत आला आहे. ती आनंदून जाते व म्हणते– तुझ्या वरतीला राजा सारं फुटलं रं गाव; तवा सुखाच्या सागरात माझी तरंगते नाव. त्याने आता इथंच राहून संसार, नोकरी (कारकुनाची) करावी असं तिच्या भाबड्या मनाला वाटतं. ह्या पूर्वार्धातून एक अशिक्षित ग्रामीण आई, तिचे मर्यादित विश्व, जीवनविषयक दृष्टिकोन जाणवतो. वाट्याला आलेली परिस्थिती निमूटपणे सहन करणारा हा गतानुगतिक दृष्टिकोन आहे. हे मृण्मय भावसत्य अस्वस्थ करून सोडते व करुणरसप्रधान पूर्वार्ध येथे संपतो. मुलाचा वैचारिक दृष्टिकोन मुलगा शिकला. त्याला प्राध्यापक, वकील व्हावं असं वाटणं साहजिक आहे. पण त्याला शहरात विपरित अनुभव आले व त्याचे मन त्याला गावाकडे ओढू लागले. माझा खेड्याचा सुदाम ती गं सोन्याची द्वारका नाही श्रीकृष्ण भेटला झालो पोरका पोरका. गावमातीच्या पाण्याची बर्फाला चव कशी येणार? नवीन यंत्रयुग आलं. खेडी उद्ध्वस्त झाली. त्यांच्या श्रमाने धरणं बांधली गेली. पण त्यांच्या अंगणात पाण्याचा थेंबही पडला नाही. खेड्यातील शेतकऱ्यांचे सावकारांनी शोषणच चालविले हे थांबले पाहिजे. श्रमिकांच्या श्रमाची योग्य किंमत मिळायला हवी. तुझ्या दामाचा नाही गं दाम तोलून मिळत अर्थ अनर्थाचे मूळ आई, नाही का कळत? आपलं हक्काचं मिळविण्यासाठी संघर्ष अटळ आहे. आई, रामोशी घेऊन कोना कोपरा धुंडीत तुझं लुटलेलं सोनं परतून मी आणीन. मुलगा म्हणतो की मी आता जनजागृतीसाठी माझी लेखणी (ज्ञान) वापरणार आहे. जात्यांची घरघर थांबली पाहिजे. गरीब शेतकऱ्यांचे आर्थिक शोषण थांबले पाहिजे. कारण श्रमदेवच महत्त्वाचा आहे. शेतकरी सुखी तरच समाज सुखी होईल. माझी माय आदिवेद घरघर तिची ऋचा पंडितांनो अनुभवा तिच्या आतड्याची वाचा. माझी माय आदिवेद कष्ट कष्ट तिचे सूक्त अहो पंडितांनो हुंगा घामगंध रक्तयुक्त. कवीने ग्रामीण बोलीचा, प्रतिमांचा कलात्मक वापर केला आहे. अष्टाक्षरी अक्षर छंद लोकसाहित्यातील लोकपरंपरेशी जुळता आहे. कवीने एक समर्थ वेदना परिणामकारक रीतीने ह्या ह्या दीर्घकाव्यात मांडली आहे. सामाजिक प्रश्नांवरील ही सुसृती टीकाच आहे. It is really a poetic criticism of life. -ग. वि. नेर्लेकर ...Read more