अस्सल मराठी जीवनाचे चित्र... नुसत्या अनुकरणांतच अडकून बसलेल्या आणि वाढ खुंटलेल्या आजकालच्या अनेक कविता वाचताना मनाला जाणवणारा शिळेपणा आनंद यादव ह्यांच्या ताज्यातवान्या दमदार कवितेने क्षणार्धात दूर झाल्यावाचून राहणार नाही. एकाएकी शेतमातीच्या गंधाने गंगवून सोडणारी, बोराबाभळींन्या रानांतून भुलवत नेणारी त्यांची ग्रामीण कविता मळ्याची माती हे सार्थ नाव धारण करून नव संग्रहरूपाने एकत्रित झाली आहे. शेतात रात्रंदिस राबणारा, निढळाच्या घामाने काळी आई भिजविणारा, आपले इमान खडतर दारिद्र्यांतही सांभाळणारा शेतकरी, त्याची प्रेमळ, भोळी, कष्टाळू घरधनीण आणि त्यांच्या भोवतालचे हिरवे जग हेच आनंद यादव ह्यांच्या कवितेचे विश्व. त्यांची रांगडी बोली हीच यादवांच्या कवितेची भाषा. त्या बोलींतला खडेपणा त्यांनी जसाच्या तसा उचलून आपल्या कवितेसाठी एक मुक्त, धावती, पण लयबद्ध रचना स्वीकारली आहे. तिच्यांत गद्याचा कणखरपणा आहे आणि काव्यांतले माधुर्यही आहे. बोली भाषेतला जिवंतपणा गद्याचा कणखरपणा आहे आणि काव्यांतले माधुर्यही आहे. बोली भाषेतला जिवंतपणा आला आहे. इतका की प्रत्येक कविता जणु श्री. यादव स्वत: आपणाला ऐकवताहेत की काय असा भास व्हावा. प्रत्येक कविता तिला लाभलेल्या गतीमुळे, तिच्या आटोपशीरपणामुळे, तिच्यातल्या जिव्हाळ्यामुळे, वाचतांक्षणीच मनाचा ठाव घेणारी झाली आहे. श्री. यादव ह्यांना जे जीवन रंगवावयाचे आहे ते जीवन म्हणजे अविरत श्रमाची एक हृदयस्पर्शी कहाणी आहे. अर्धपोटी राहून पोराच्या पोटासाठी घाम काढून ठेवणाऱ्या कंगाल शेतकरी राजाचे ते जीवन आहे. तिथे धनी धनिणीला सांगतो- मला नगं अता भाकरी आताच प्यालोय मी पाणी तूंच खा पोट भरूनशान धानचं मूल हाय सोन्यावाणी गुढीपाडव्याच्या सणाला घरांत गोडधोड करायला गहू डाळ नसते. अशावेळी शेतातली वांगी चोरून ती भटा-बामणाच्या घरी विकायला धनी धनिणीकडे देतो आणि म्हणतो - ‘आज हाच गुडीचा पाडवा येतील त्या पैशांची आण गहू-डाळ कर हुतील त्या चार पोळ्या खाईल तेवढंच पोर-बाळ’ धण शेवटी आपण मात्र कणीकोंडाच खाऊन दिवस काढू असेही तिला सांगायला विसरत नाही. (आणि केलेल्या चोरीचा पस्तावाही व्यक्त केल्याशिवाय राहू शकत नाही.) शेतकऱ्यालाही वाटते की आपल्या मुलाबाळांना शिकवावे, ‘पर मागं पोटापाण्याचं सदा न कदा लागतंय पिस’ जो तो पोट भरायच्या कामी लागला म्हणजे तेवढीच चिंता मिटली. कारण ‘न्हेतावं दीस कसंतरी ढकलत आहो, आमच्या नशिबी शेणाचीच पाटी.’ आपला बाळ शिकला सवरला तरी त्यानं पटका धोतरच नेसावे असं शेतकऱ्याला वाटत असते. ‘कुळवाडी आम्ही लोक कशाला रं ते इजार ? थोडक्याच डोसक्यानं रूप दिसतंय मुंडरं’ गौरीच्या सणाला एखादा खण कारभारणीला घ्यायचा हवा असतो ती उरल्यासुरल्या पैशांचा हिशोब अण्याआण्याने करून नवऱ्याची विनवणी करून म्हणते, ‘असा हाय दीड रुपया ठेवल्याला उतरंडीला सोन्यासारखा सण आलाय चोळी एक घे ये दंडाला ! अशा आपत्तींतून दिवस ढकलीत नेत असतांना एकच वैभव ह्या दरिद्री शेतकरी राजाच्या झोपडीत शिल्लक उरलेले असते आणि ते म्हणजे नवराबायकोचे एकमेकांवरचे प्रेम. तेवढ्यातल्या तेवढ्यांत ती एकमेकांन जपत असतात. एकमेकांनी असेल तो कणीकोंडा पोटभर खावा म्हणून एकमेकींची आर्जवे करतात. धनीण धन्याला म्हणते - ‘हळूंच उचला तळची भाकर आणि तिच्या पापडाखालचं लोणी, सांडगं खावा अगुदर. -ठावं नाही कुणाला गुपीत’ त्या उभयतांच्या ‘गावरान’ प्रेमाचं वर्णन श्री. यादव किती मिठास शब्दांत करतात पहा- ‘पेंगणाऱ्या आंब्याच्या सावलीत घोंगड्यावर बसल्यात राजा-राणी दोघांच्या पुढ्यांत हाय पडल्याली धोतराच्या फडक्यांत भाकरी चटणी बसल्यात घेत जणू रामसीता वनवासातले मनाजोगे सूख जुंधळया-मिरचीच्या कोरड्या कोंढ्यांत तरण्या प्रीतीचं मिसळलेल अमृत’ ‘पानाचा इडा’, ‘पातळ’, ‘नाद मोटंचा ऐकून’, ‘उसटं पाणी’ ह्या कवितांतून असा प्रीतीचा गोडवा प्रत्ययाला येतो तर ‘व्रत’सारख्या कवितेंतून त्या प्रीतीच्या व्रतांतली आगही चटका लावीत जाते. ‘वाटंवरल्या जुंधळ्यांत’ ह्या कवितेंत आणीबाणीचा प्रसंग येताच पायाची वहाण उचलून कडाडत उठणारी बाणेदार शेतकरीण विजेसारखी चमकून जाते. ज्या हिरव्या जगाच्या पार्श्वभूमीवर श्री. यादव ह्यांचा कुळवाडी उभा आहे ते हिरवे जग कसे आहे ? ‘कसं हाय हे हिरवं जग ! किती दिसतंय गुलजार ! लांबनंच बघताना डोळं भरून जीव हुतोय सुखानं बेजार !’ पण त्या हिरव्या जगाची जोपासना शेतकऱ्यांना आपलं रक्त आणि घाम गाळून केलेली आहे हेही बजावून सांगायला ते विसरत नाहीत. ‘भूईमुगाच्या गार गार जाळया, ही रसरसलेली गाजरे ही पिकवितांना जाव्यात तोंडात मातीचं तोबरं’ कधी चांदणे पडते, कधी कणसे धरतात, कधी थंडीतली पहाट उगवते, कधी उन्हाळ्यांत जमीन सुकू लागते आणि शेतकऱ्याला पावसाची ओढ लागते - ते सारे दिवस श्री. यादव ह्यांच्या कवितेत मूर्तिमंत उभे राहिलेले दिसतात. पावसाच्या आणभाकेंतले कारूण्य आणि शेतं पिकल्यावर फुललेला आनंद ते सारख्याच सराईतपणे टिपून घेतात. त्यांचा निसर्गही शेतकऱ्याचे जीवन जगत असताना दिसतो. दमू घरी परत आलेली रात्र काळ्या पदराआडून चांदचिमणी आणते. मातीच्या घागरीतल्या गार गार पाण्यासारखी थंडी पडते आणि नदीकाठावर पांढरी पहाट धोतर नेसून न्हालेल्या गरतीसारखी उपसांत असलेली आढळते. हिरवी झालेली धरणी पावणा यायच्या वेळी ठेवणीतले लुगडे नेसल्यासारखी दिसते. थंडीच्या दिवसांतल्या एका टिपूर चांदण्या रात्रीचे वर्णन तर नुसते वाचतच रहावे. ‘ढामणं गत वाट पडलीया सरळ हिरव्या उंच गवतातनं काजूकड लिकलिकत्यांत चमचकीच्या ठिगण्यागत वरनं’ श्री. यादव ह्यांच्या कवितेचे आणखी एक वैशिष्ट्य म्हणजे त्यांच्या कवितेत निव्वळ कारूण्य किंवा निव्वळ आनंद नाही तर दोहोंची सरमिसळ होऊन संपन्न झालेले अस्सल जीवनाचे संपूर्ण चित्र उभं केलेलं दिसते. तेही अस्सल मराठी चित्र ! मराठी कवितेच्या वैभवात आनंद यादव ह्यांनी नि:संशय श्रेयस्कर भर घातली आहे. ...Read more