THIS VOLUME THROWS LIGHT ON THE PERIOD FROM THE PRE-SHIVSHAHI PERIOD TO THE POST-DEATH PERIOD OF RAJARAM MAHARAJ. IT ENCOMPASSES ALL THE EVENTS RANGING FROM THE JOB SHAHAJI MAHARAJ HAD TO DO UNDER OTHER KINGS , HIS UNFINISHED DREAM OF ESTABLISHING SWARAJYA, ALL THE INCIDENTS FROM SHIVAJI MAHARAJ`S BIRTH TO DEATH, THE REIGN OF SAMBHAJI MAHARAJ AFTER SHIVAJI MAHARAJ`S DEATH, THE SITUATION THAT AROSE AFTER SAMBHAJI MAHARAJ`S DEATH, THE IMPRISONMENT OF YESUBAI AND SHAHU MAHARAJ, THEN THE STRUGGLE OF RAJARAM MAHARAJ, TARABAI, SANTAJI-DHANAJI AND OTHER MARATHA CHIEFTAINS, MAVALAS AGAINST THE MUGHALS FOR THE PROTECTION OF SWARAJYA, THE VARIOUS BATTLES WON BY THE MARATHAS, AND THIS VOLUME ENDS WITH THIS GLORIOUS SUCCESS OF THE MARATHAS. ALMOST THE ENTIRE HISTORY OF THE SEVENTEENTH CENTURY HAS BEEN UNFOLDED BY DR. JAYSINGRAO PAWAR WITH HISTORICAL REFERENCES AND TOOLS. MAHARASHTRA KNOWS THE ACHIEVEMENTS OF SHIVAJI MAHARAJ ONLY, BUT THE ACHIEVEMENTS OF SHAHAJI RAJE, SAMBHAJI RAJE, RAM RAJE, AND TARABAI ARE STILL NOT WIDELY KNOWN. THIS VOLUME DOES THE WORK OF HIGHLIGHTING THE SAME. SO THIS DOCUMENT OF A CENTURY OF HISTORY IS NOT ONLY USEFUL FOR SCHOLARS AND RESEARCHERS; BUT IT WILL ALSO BE OF INTEREST TO GENERAL READERS.
शिवशाहीपूर्व कालखंडापासून ते राजाराम महाराजांच्या मृत्यूनंतरच्या कालखंडावर प्रकाश टाकणारा हा खंड आहे. शहाजीराजांना परकीय सत्तांमध्ये करावी लागलेली चाकरी, त्यांचं स्वराज्यस्थापनेचं अर्धवट राहिलेलं स्वप्न, शिवाजी महाराजांच्या जन्मापासून ते मृत्यूपर्यंतचे सगळे प्रसंग, शिवाजी महाराजांच्या मृत्यूनंतरची संभाजीराजांची कारकीर्द, संभाजीराजांच्या मृत्यूनंतर उद्भवलेली परिस्थिती, येसूबाई आणि शाहू महाराजांना झालेली वैÂद, त्यानंतर राजाराम महाराज, ताराबाई, संताजी-धनाजी आणि अन्य मराठा सरदारांनी, मावळ्यांनी मोगलांशी निकराचा संघर्ष करून स्वराज्याचं केलेलं रक्षण, मराठ्यांनी अटकेपार लावलेले झेंडे, मराठ्यांच्या या दैदीप्यमान यशापाशी येऊन हा खंड थांबतो. जवळजवळ पूर्ण सतराव्या शतकातील इतिहास डॉ. जयसिंगराव पवार यांनी ऐतिहासिक संदर्भ-साधनांसह उलगडला आहे. शिवाजी महाराजांचं कर्तृत्व अवघा महाराष्ट्र जाणतो; परंतु शहाजीराजे, संभाजीराजे, रामराजे, ताराबाई यांचं कर्तृत्व सगळ्यांनाच ज्ञात नसतं. ते अधोरेखित करण्याचं काम हा खंड करतो. तर शतकभराच्या इतिहासाचा हा दस्तावेज अभ्यासकांसाठी, संशोधकांसाठी तर उपयुक्त आहेच; पण सर्वसामान्य वाचकांनाही आवडेल असा आहे.