मायाबाजार.... वपुंच्या अनेक पुस्तकांपैकी असलेलं हे पुस्तकं. वपुंच्या कथांमधली पात्रं ही बहुधा तुमच्या आमच्यातलीच असतात आणि म्हणुनच की काय ती थेट आपल्या ह्रदयाला जाऊन भिडतात. या पुस्तकातील `मायाबाजार ` नावाची कथा पुर्णपणे कल्पनातीत असली तरीही खाडकनआपले डोळे उघडण्याइतकी ती प्रभावी आहे.सटवाई, अधांतरी,षंढ,दीडदमडीची माणसे इ. बरोबरच यातल्या इतर कथा ही आपणास अंतर्मुख करतात. त्यांच्या लिखाणात विविधता असल्याने त्यांना वाचल्यानंतरही त्या कायम स्मरणात राहतात. ...Read more

मानवी मनाचे अंतरंग अत्यंत सहजपणे उलगडून श्रोत्यांशी संवाद साधत लेखन करणारे – श्री वसंत पुरुषोत्तम काळे यांनी मराठी वाचकांच्या मनात अढळस्थान प्राप्त केले आहे. मध्यमवर्गीय घरातील माणसे व त्यांच्या आजूबाजूचे जग यावर या संग्रहातील सर्व कथा आहेत. पण प्रत्ेक कथेतील विषय मानवी मनाचे विविध पैलू अत्यंत हळुवारपणे उलगडत जातो व वाचकांचे कथेतील पात्रांशी नाते तयार होते. माया बाजार या कथेत जुनी वस्तू देऊन त्याबद्दल नवीन वस्तू मिळण्याचे ठिकाण तेथून नवीन वस्तु घेऊन दोन दिवस नव्या वस्तूत रमतो. पण जुन्या वस्तूतील आठवणी मनात कुरतडत राहतात तर जुन्या बायकोच्या बदल्यात नवीन सुंदर बायको आणणारा महाभागही येथे दिसतो. याशिवाय या पुस्तकातील अधांतरी, मृदुंग, सरलाई, न उमटलेले छायाचित्र, दीडदमडीची माणसे, चोर व नालायक या सर्वच कथा अतिशय छान आहेत. प्रत्येक मराठी वाचकाने त्या वाचून त्याचा अनुभव घ्यायलाच हवा आहे. प्रत्येकाला आयुष्यात शिक्षक भेटतात. ते मुलांना वळण लावण्याचा प्रयत्न करतात, कधी कधी व्रात्य मुलांना वळण लावण्यासाठी शिक्षा करतात. पण या कथेतील व्रात्य मुलगा शिक्षा भोगतो पण शिक्षकांवर आकस ठेवून, त्यामुळे पुढे आयुष्यात तो काही करू शकत नाही. मोठा झाल्यावर तो शिक्षकांना येऊन भेटतो. म्हणतो सर, मला तुम्ही नालायक म्हणत हिणवत राहिलात. आयुष्यात मी काही करू शकलो नाही. अशा विविध कथा मनाला चटका लावून जातात? हे महान लेखक आता आपल्यात नाहीत. पण त्यांनी केलेले लेखन. आपल्याला त्यांच्या उमद्या व्यक्तीमत्त्वाची साक्ष देते व त्यांचे लेखन परत परत वाचायला भाग पाडते. हे नक्की! – रवीन्द्र अनंत गाडगीळ ...Read more

पुनःप्रत्ययाचा आनंद ‘मायाबाजार’ हा व. पु. काळे यांचा कथासंग्रह. जानेवारी १९७७ मध्ये त्याची पहिली आवृत्ती प्रकाशित झाली आणि तीस वर्षानंतर त्याची सहावी आवृत्ती ‘मेहता पब्लिशिंग हाऊस’ने प्रकाशित केली आहे. या संग्रहात एकूण ११ कथा समाविष्ट करण्यात आल्या हेत. तीस वर्षांनंतरही या कथा वाचताना वाचकाला आनंद देतात, अनुभवाचे बोल ऐकवतात, जीवनमूल्यांविषयी, जीवनाविषयी भाष्य करतात आणि माणसांचाही नव्याने शोध घेतात. व. पु. काळे यांच्या या साऱ्या कथा आजही ताज्या, वैशिष्ट्यपूर्ण वाटतात. पुन:प्रत्यायाचा आनंद देणारा हा कथासग्रंह वाचकांना पुनःपुन्हा वाचावासा वाटतो, हे वपुंच्या लेखनाचे यश आहे. ‘मायाबाजार’, ‘षंढ’, ‘झिंटू’, ‘अधांतरी’, ‘मृदंग’, ‘हनीमून’, ‘सटवाई’, ‘न उमटलेलं छायाचित्र’, ‘दीडदमडीची माणसं’, ‘चोर’ आणि ‘नालायक’ अशा या कथा आहेत. या साऱ्या कथांमध्ये एक आंतरिक सूत्र शोधले तर ते वपुंच्या माणसांच्या विविध परी, जीवनदृष्टीकोन, जगण्याचा तात्त्विक झगडा, मानवी मूल्यांचा शोध घेण्याचं आहे, हे प्रकर्षाने अधोरेखित होते. पहिल्या ‘मायाबाजार’मध्ये आपल्या मनातील आदर्श जोडीदार शोधणारे दाम्पत्य, ‘षंढ’मधील अंतर्गत ऊर्मी दाबून, समाजासमोरील मुखवटे शाबूत ठेवून खोटी प्रतिष्ठा जपणारी माणसं, ‘झिंटू’च्या रूपातील तत्त्वशून्य, चारित्र्यहीन पिढी, ‘अधांतरी’मधील आस्तिक-नास्तिकतेच्या दोलायमान अवस्थेतील नायिका आणि पुढच्या संभ्रावास्थतेच्या पिढीचं नेतृत्व करणारा तिचा मुलगा, ‘मृदंग’मधील विपरित परिस्थितीत अडकलेला प्रामाणिक अधिकारी, व्यवस्थेचा शिकार होतो. ‘हनीमून’मधील नवविवाहित दाम्पत्याची पूर्वग्रहमुळे होणारी फजिती, ‘सटवाई’मधील उपहास, त्यातून मांडलेलं आजचं विदारक वास्तव. ‘छायाचित्र’, ‘माणसं’, ‘चोर’, ‘नालायक’ यातील सत्त्व जपणारी, माणुसकी जोपासाणारी, तत्त्वशील मातीच्या पायाची (देव) माणसं यांचं चित्रण वपुंनी केलं आहे. वपुंच्या साऱ्याच कथालेखनाचे वैशिष्ट्य म्हणजे त्यांची प्रचंड प्रवाही, ओघवती निवेदनशैली, मित्राला आपलं अनुभव कथन करावं तसा त्यांच्या कथांचा घाट आहे. कथांतील पात्रांची व्यक्तिमत्त्वं त्याच्या मनात अगदी स्पष्ट असल्याने कथांची मांडणी आणि व्यक्तिमत्त्वांचा विकास ते सहजतेने करतात. पात्रांविषयी वाचकांच्या मनात निर्माण होणाऱ्या प्रतिमेला ते कथेच्य या अखेरीस जी छेद देतात, त्याने ती पात्रं वेगळ्याच उंचीवर जातात आणि कथाही वाचकांच्या मनात रुजते. त्यांचे अनुभवही सुभाषितासारखे व्यक्त होतात. उदा. ‘सुखं कधी संपत नाहीत. ती नित्य नवी उगवतात...’ नव्या सुखांना जागा करून दिली की ती न बोलावता येतात. (पृ. १३) ‘सगळे वार परतवात येत नाही आणि पचवताही येत नाही. (पृ. १४)’,‘ आनंद जसा लादता येत नाही, तसाच जबरदस्तीने मिळवताही येत नाही’ (पृ. २५) ‘भीतीपायी माणूस लांब राहातो.’ अनुभवातून जाण्याचं तो नाकारतो. भिणाऱ्या माणसाची वाढ होत नाही. भिणारा माणूस संशोधनही करीत नाही’ (पृ. ६७) किंवा ‘अशी देवमाणसे ठिकठिकाणी गावोगावी आहेत. ती माणसे प्रसिद्धीपराङ्मुख असतात, म्हणून त्यांचा सहज काढलेला फोटो येऊ शकत नाही.’ (पृ. ११७) आपल्या आसपासच्या जीवनातील अनुभव, माणसं यांना वपुंनी कथारूप दिल्याने वाचकांना ती आपल्या जवळची वाटतात. कथेतील पात्रांच्या जीवनानुभवाशी ते समरस होऊ शकतात. वपुंच्या कथाशैलीचं हेही एक वैशिष्ट्य आहे. ‘मायाबाजार’ पुन्हा एकदा वाचून रसिकांनी पुनप्र्रत्ययाचा आनंद अवश्य घ्यावा. ...Read more