परीकथातून घडणाऱ्या वास्तवाचे दर्शन... रत्नाकर मतकरी यांनी १९५९ ते १९६४ च्या दरम्यान नऊ परीकथा लिहिल्या. या परीकथांचा संग्रह ‘सोनेरी मनाची परी’ या नावाने १९७३ साली निघाला. तो बरीच वर्षे दुर्मीळ होता. ‘स्वप्नातील चांदणे’ या नावाने त्याची नवी आवृत्ती नघाली आहे. मुखपृष्ठावर चंद्रमोहन कुलकर्णी यांचे स्वप्नातील चांदण्याच्या आल्हाददायक पार्श्वभूमीवरील ढगांमध्ये अधांतरी झेपावणाऱ्या, तरुण तरुणीचे आकर्षक रुपडे- यामुळे प्रथमदर्शनीच ते मनात भरते. ‘या परीकथा मी एका विशिष्ट भावस्थितीत लिहिल्या. तेव्हा मी नुकताच प्रेमात पडलो होतो. केवळ एका मुलीच्या नव्हे तर सबंध जीवनाच्या’ या प्रस्ताविकाच्या आरंभीच्या ओळींनीच या परीकथांची नजाकत काही आगळीवेगळी असणार, याची मनोमन ग्वाही मिळते आणि ‘सगळे आयुष्य समिधेसारखे जाळून टाकणारा कलंदर शायर उत्कटपणे शायरी करतो, आतडी पिळवटणाऱ्या व्यथेची गझल बनवतो, त्याक्षणी तो दु:खी नसतो, तर दु:खाची चव घेत असतो आणि या चव घेण्यातच त्याला आयुष्याचे समाधान सापडते’ हे निरीक्षण पुढे येते तेव्हा हॅन्स अँडरसनच्या स्वानुभवाधिष्ठित शोकात्म परीकथांच्या वळणावर जाणाऱ्या आशयगर्भ जीवनचिंतनाचीही डूबही या लिखाणाला मिळालेली असणार हे मनावर ठसते. अद्भुत वाटणारी परीकथाही शेवटी आयुष्याचीच कथा मांडते. आयुष्यात नेहमी आढळणारे सत्यच ती वेगळ्या शैलीत, वेगळ्या परिभाषेत मांडते, एक विशिष्ट वातावरण निर्माण करते. परीकथेत येणारी चेटकीण, राजाराणी, राजकन्या, पऱ्या, जादूगार ही पात्रे आपल्या अवतीभवती वावरणाऱ्या माणसांचीच प्रतीके असतात. अकारण प्रेम करणारी, दीनदुबळ्यांना निरपेक्ष मदत करणारी, उगाच दुष्टपणाने छळवाद मांडणारी ही पात्रे असतात. पण कधीं ती स्थलकालाच्या मर्यादा लीलया झुगारून देऊ शकतात. काही अलौकिक शक्ती वा सिद्धी त्यांना अवगत असतात, त्यामुळे नेहमीच्या वास्तवापलीकडच्या जगातही ती आपल्याला नेऊन आणतात. चांगले आणि वाईट, पाप आणि पुण्य यांच्यातील संघर्षाची वेगवेगळी रूपे कधी सूक्ष्म, तर कधी अतिरंजित परिप्रेक्ष्यातून दाखवतात. बालपणी वाचलेल्या परीकथा आयुष्यभर वेगवेगळ्या टप्प्यावर नवनवा आशय-संदेश-अर्थ देत पुन:पुन्हा आपल्या जीवनात डोकावत राहतात. मतकरींच्या या परीकथा प्रौढांसाठी आहेत. स्त्री-पुरुष आकर्षणाची वेगवेगळी रूपे त्या दर्शवतात. आणि त्यातील अपरिहार्य ताटातूटही विशाल सहानुभूतीने, सौहार्दाने विश्वात्मक पातळीवर नेऊन ठेवतात. त्यांच्या कल्पनाशक्तीला आणि काव्यात्मक शैलीला या परीकथांमध्ये मुक्त, स्वैर संचार करायला पूर्ण मोकळीक मिळालेली आहे. ‘जादूचे फुलपाखरू’ मधील एक लहानशीच सुंदर मुलगी... तिच्या डोळ्यांमध्ये दोन छोटुकल्या चांदण्या वस्तीला येतात. तिच्या उरात एक किरमिजी सुरवटही राहते... वाळूतून पळून आल्यावर समुद्राच्या पाण्यातून एक सुंदर पुरुष तिच्यासमोर हसत उभा राहतो... आणि तिच्या त्या चिमुकल्या किरमिजी सुरवंटाचे सोनेरी फुलपाखरू होऊन फडफडू लागते. ते फुलपाखरू वेळीअवेळी तिच्या स्वप्नात शिरते... तिच्या अंगाखांद्यावर बागडते. ती कॉलेजात जाते तेव्हा वर्गात प्राध्यापक बालकवीची पारव्याची कविता ‘जड उदास लयीत’ रुक्ष करड्या सुरात’ शिकवतात. त्याचप्रमाणे त्यांना फुलराणी कधी नीट शिकवता येत नाही. तिचे लक्ष तुळईवर बसून घुमणाऱ्या पारव्यांच्या जोडीच्या प्रणयाकडे जाते... पर्समधील पत्र वाचताना, तिच्या चेहऱ्यावर हसू फुटते... प्राध्यापक संतापाने लाल होतात, तिच्या बाकाजवळ येऊन ते पत्र ओढून घेतात... फाडून फेकून देतात... तिला रडू फुटते... प्राध्यापक घरी येतात... एक सोनेरी फुलपाखरू खिडकीतून आत येते... खिडकीतून प्राध्यापकांना एक गुलाबी ढग दिसतो. त्यातून ओळखीचा एक सुंदर चेहरा दिसतो... एवढ्यात वर्गातली ती प्रेमपत्र वाचणारी मुलगी दारात उभी असल्याचे त्यांना दिसते. ते क्षणभर बावरतात... घाबरतात. पण ती म्हणते, ‘अय्या, तुमच्या खिडकीतल्या पांगाऱ्याला बहर आला.’ प्राध्यापकांना तो गुलाबी ढग आता सोनेरी दिसू लागतो. आपण फुलराणी शिकवू शकू असे त्यांना वाटते. प्राध्यापकांच्या खोलीत तिचे सोनेरी फुलपाखरू नाचू बागडू लागते. ती त्यांची खोली आवरते. हंगामात मोहोर परत यावा तशी आपली हरवलेली वर्षे परत आलीय, असे प्राध्यापकांना वाटते. ते विचारतात, ‘ही जादू तू कुठे शिकलीस?’ ती म्हणते, ‘हे फुलपाखरू... जादूचे... त्याने केली ही सगळी जादू.’ ‘मला देशील तुझे फुलपाखरू? त्याची मला गरज आहे... मी एकटा आहे.’ ‘हे फुलपाखरू माझे नाही... मावळतीला सागरतीरवर भेटलेल्या तरूणाचे आहे... ते कुणाला देता येणार नाही.’ ती जाते... फुलपाखरूही जाते... खिडकीतून दिसणारा सोनेरी ढग किरमिजी होतो-काळा होतो. पांगाऱ्याचा बहर ओसरतो. फुलराणीची कविता प्राध्यापकांना कधीच नीट शिकविता येत नाही. स्वप्नातील चांदणेमधील राजकन्येच्या जन्मवेळी पऱ्या लक्षावधी विलक्षण स्वप्नांचा चुरा करून उधळतात... ती मोठी होते तसतशी तिची स्वप्ने वाढत जातात. ती वयात येते. तिचे मन शरीरात मावेनासे होणे. रूप लखलखू लागते. चित्त दशदिशांना उडू लागते. तिची सप्तरंगी स्वप्ने तारूण्याचे गूढ मंत्र तिच्या कानात गुणगुणत राहतात... एकदा ती रात्री मिटलेल्या डोळ्यांनी महालाबाहेर पडते. मुख्य दरवाज्याशी शस्त्रधारी पहारेकरी असतो. त्याच्या गळ्यात ती हात घालते. त्याच्या रूंद छातीवरच रेशमी केसांचे डोके ठेवून गाढ झोपी जाते... तो तिला जागे करतो. ती काळेभोर डोळे उघडते. ‘तू माझा आहेस’ म्हणून ती परत झोपी जाते... पहाटे परत ती आपल्या महालात जाते. पांघरूण लपेटून शांत झोपते... रात्रीचे तिला सर्व आठवते. पण समजत नाही... काल रात्री आपल्याला अद्भुत स्वप्न पडले... असे तिला वाटते. ... अशा अनेकरात्री येतात...जातात... स्वप्न अधिक गहिरे होत जाते. पुढे राजा तिचे लग्न ठरवतो. ती म्हणते, ‘माझे लग्न ठरले आहे. करीन लग्न तर त्या माझ्या मनातल्या तरूणाशीच.’ ‘कुठे आहे तो?’ ‘माझ्या स्वप्नात.’ ‘स्वप्नातला तरूण आणायचा कसा? तुझे लग्न लावायचे कसे?’ राजा विचारतो. ‘मग मी तशीच राहीन. एवढे मोठे सम्राट म्हणवता. माझ्या स्वप्नातला तरूण सापडत नाही?’ ती आजारी पडते. खंगू लागते. पहारेकरी अस्वस्थ होतो. तो अवलियाचा पोशाख करून राजाकडे जातो. ‘मी राजकन्येचे दुखणे दूर करीन.’ तो राजकन्येच्या महालात जातो... ‘राजकन्ये, डोळे उघड.’ ती आवाज ओळखते. डोळे उघडते. तो तिला सांगतो, ‘तू प्रेम केलेस खरे, पण ते प्रेम राहिले अंतराळी. तू राहिलीस भूमीवर स्वप्नातून जागी हो, जे अनुभवलेस ते विसरून जा. माझं ऐक. तिन्ही त्रिकाळ चांदणे खरे, पण तुला थोडे ऊन हवे. थोडी सावली हवी.’ तो एवढे सांगून महालाबाहेर पडतो. राज्य सोडून जायचे ठरवतो. राजकन्या स्वप्नातून जागी होते. तोच तो... ती ताडकन उठते. राजवाड्याच्या चौकीपहाऱ्यावर येते. तो तिथे नसतो ती पहारेकऱ्याच्या मागावर निघते... दासी तिला थोपवतात. शिपाई अडवतात... तो तिला दिसतो. धर्मशाळेत... ती त्याला बघते. घट्ट मिठी मारते. तो अजूनही स्वप्नात असतो. ती संपूर्ण जागी असते. प्रेमकथाच, पण ती परीकथेच्या रुपात अशा काव्यात्म पातळीवर पेश केली गेली की, तिची आवाहकता झपाटून टाकते. वाचकांवर गारूड करते. ‘कुंभ’मध्ये वयात आलेल्या शांतीला होणारी स्पर्शांची जाणीव त्याची अपूर्वाई आणि नवऱ्याला जवळ घेण्याची तिला वाटणारी ओढ यांचे चित्रण केले गेले आहे. ‘दोऱ्यांच्या बाजेशीच त्याने तिला गाठले. आणि तोल जात ती दोघेही बाजेवर कोसळली. सकाळ झाली तेव्हा त्याला काहीतरी वेगळे वाटत होते. खूप हुशारी वाटत होती. एकदम नवा साक्षात्कार व्हावा तसे झाले होते. इतके दिवस आपण असे वागत नव्हतो हा किती वेडेपणा झाला...’ अशासूचक, संयमित निवेदनातून या नवदांपत्याच्या पहिल्यावहिल्या मीलनाची नवलाई पकडली आहे. ‘प्रेमातला अत्युंत्कट आनंद, विराहाच्या असह्य वेदना यांच्याही पलीकडे जाऊन प्रेमातला त्याग, प्रेमासाठी मोजावी लागणारी किंमत, प्रेमामुळे झालेले अंतर्बाह्य बदल अशा सर्वच प्रेमरंगाची गाथा म्हणून हे पुस्तक सौंदर्यवादी रसिकाला गुदगुदल्या करीत राहील. अद्भुताचे मायाजाल दाखवणाऱ्या या कथावास्तवाचे वास्तवही प्रकट करतात. ...Read more

कथाकार, नाटककार ललित लेखक असणारे रत्नाकर मतकरी यांच्या तारुण्यात त्यांनी पहिली परिकथा लिहिली. ‘सोनेरी मनाची परी’ असे त्या कथेचे नाव होते. या संग्रहातील कथा या त्याच वाटेवरून जातात. परिकथा, प्रेमकथा, स्वप्नकथा, शृंगारकथा, प्रौढकथा असे काहीसे याचे एकूणस्वरूप. सत्यकथा व वीणा मासिकात यापूर्वी सर्व कथा प्रसिद्ध झाल्या आहेत. जादूचे फुलपाखरू, दुखऱ्या गुडघ्याची गोष्ट, स्वप्नातील चांदणे, फाटक्या कपड्यातील राजकन्या, लाकडातील चेहरा, वनराणी आणि फूल, कुंभा, कवीची प्रिया, सोनेरी मनाची परी या त्या कथा. चंद्रमोहन कुलकर्णी या रेखाटन व मांडणीतज्ज्ञांचा उल्लेख करणे आवश्यक आहे. त्यांनी कल्पकता दाखविल्याने पुस्तक देखणे झाले आहे. मुखपृष्ठ हे कथांप्रमाणे नाजूक आहे. -संजय बोरीकर ...Read more