न्यायसंस्था अन् गुन्हेगारीला वेगवान हुलकावणी... असं म्हणतात की एखाद्या राष्ट्राची सांस्कृतिक, सामाजिक जडणघडण जाणून घ्यायची असेल तर तिथलं साहित्य वाचावं. सध्याच्या जागतिकीकरणाच्या लाटेत माहिती आणि तंत्रज्ञानाच्या प्रभावामुळे जग जवळ येत असताना सामान्यंसाठी जगाच्या खिडक्या उघडणं अत्यावश्यकच आहे. अनुवादित साहित्याचं महत्त्व त्यामुळेच अलीकडच्या काळात वाढलेलं आहे. अर्थात प्रत्येक भाषेचं जरी स्वत:चं असं वेगळं सांस्कृतिक जग असलं तरी मृत्यूचं भय, दु:खांची जाणीव आणि परिस्थितीमुळे होणारी मनाची घालमेल या मानवी भावना सारख्या असतात. फक्त प्रतिक्रिया मात्र वेगळ्या पद्धतीने उमटत असतात. जॉन ग्रिशॅम यांच्या ‘क्लायंट’ या कादंबरीनेदेखील हीच गोष्ट अधोरेखित केली आहे. सदर कादंबरी अमेरिकन न्यायप्रणालीवर प्रकाश टाकतेच, परंतु त्याचबरोबर माणसांच्या संवेदनाही व्यक्त करते. जॉन ग्रिशॅम यांचा अमेरिकन न्यायसंस्थेच्या कार्यपद्धतीचा अतिशय चांगला अभ्यास आहे. अमेरिकेतील वकिलाचं विश्व हा त्यांच्या कादंबऱ्यांचा विषय असतो. ‘द फर्म’, ‘टाइम टू कील’ या त्यांच्या कादंबऱ्या खूप गाजल्या. त्यांच्या कादंबऱ्यांतील नावीन्यपूर्ण कथानक वाचकाला खिळवून ठेवते. त्याचप्रमाणे एखाद्या गुन्हेगारी कथानकात किती विविधता असू शकते, याचीही जाण वाचकाला होते. ‘द क्लायंट’ कादंबरीत एक अकरा वर्षांचा मुलगा केंद्रस्थानी आहे. या मुलाचं नाव आहे मार्क. तो त्याचा लहान भाऊ रिकी आणि त्यांची परित्यक्ता आई यांचं एक छोटंसं विश्व आहे. त्याचे वडील सगळा वेळ पिण्यात आणि शिवीगाळ करण्यात घालवायचे. आता त्यांची ब्याद नसल्याने मार्कने सुटकेचा श्वास सोडला आहे. गेली ५ वर्षे तो रिकीचा सांभाळ करतो आहे आणि त्यामुळे त्याला पोक्तपणा प्राप्त झाला आहे. परिस्थितीने आलेला हा पोक्तपणा आणि त्याचं ‘मूल’ पण यांचं अनोखं मिश्रण संपूर्ण कादंबरीत जाणवत राहातं. एके दिवशी मार्क त्याच्या भावाबरोबर घरामागच्या जंगलात रमतगमत जात असताना एक चमत्कारिक घटना बघतो. एक वकील त्याच्यासमोर आत्महत्या करतो. आत्महत्येपूर्वी त्याचा आणि मार्कचा संवाद होतो. मृत्यू.. भीती आणि क्रूरतेचं एक वेगळं जग त्याच्यासमोर अस्पष्टपणे उलगडत राहतं. चक्रावून टाकणारं ते माणसाचं अनोखं जग त्याच्या बालमनाला झेपतंय का? बरं, बोलण्याच्या ओघात त्या वकिलाने गुन्हेगारी जगतातली काही रहस्ये उघड केलेली आहेत. त्यांचं काय? मार्कच्या पोटात गोळा उठतो. पाय बधिर होतात. त्याच्यासमोर असतो मरणापूर्वी रहस्य सांगून गेलेला एक मृत माणूस. त्याने सांगितलेलं सगळं खरं का? ...आता भविष्यात काय?... मार्कने टीव्हीवर अनेक कार्यक्रम पाहिलेले होते. त्यामुळे त्याला पोलिसांचा ९११ हा नंबर माहीत होता. तो पोलिसांना आपल्या घरामागील जंगलात एक मृतदेह पाहिल्याचं फोन करून सांगतो. मार्क ठरवतो, बस्स एवढंच सांगायचं. बाकी कोणाला काही सांगायचं नाही. पण इतकं सोपं असतं का सगळं?... पोलिसांचा ससेमिरा सुरू होतो... गुन्हेगारी जगतही कार्यरत होतं. प्रकरण गंभीर असतं. या प्रकरणाचा संबंध एका सिनेटरच्या खुनाशी असतो. न्यायसंस्थेची दृष्टीने तो एक महत्त्वाचा साक्षीदार असतो. एक दुष्टचक्र सुरू होतं. अशातच घडलेल्या घटनेचा त्याच्या लहान भावाला मानसिक धक्का बसतो. रिकीला हॉस्पिटलमध्ये ठेवतात. त्याच्या आईचं सगळं लक्ष धाकट्या मुलांवर केंद्रित होतं. आता मार्ग काढायचा कसा? ...उत्कंठावर्धक घटनांची मालिका सुरू होते आणि रेगी लव्ह या स्त्री वकिलाच्या समोर हा छोटा क्लायंट येऊन पोहोचतो. इवल्याशा मुठीत ‘एक डॉलर’ ही तिची फी देऊन आपली कैफियत तिच्यासमोर मांडतो आणि सुरू होतं एक विलक्षण नाट्य. एक जीवघेणा पाठलाग. न्यायसंस्थेला आणि गुन्हेगारी वर्तुळात दोघांना दिलेली हुलकावणी अतिशय वाचनीय झालेली आहे. कथानकातील विविध घटना तेथील गुन्हेगारी वर्तुळाबरोबरच सामाजिक प्रश्नांवरही प्रकाश टाकतात. उदाहरणार्थ मार्कच्या आईची नोकरी जाते तो प्रसंग. त्या छोट्याशा उपकथानकाने कथेला वेगळे परिमाण दिलेले आहे. वस्तुत: कोणत्याही देशात पदोपदी घडणारा हा प्रसंग. परंतु रेगीची तो प्रसंग हाताळण्याची पद्धत किती परिणामकारक! एकूणच सत आणि असत यांचा हा संघर्ष चितारताना जॉन ग्रिशॅम माणसांच्या संवेदनांकडेही सूक्ष्म नजर ठेवतात. कादंबरीतील प्रत्येक व्यक्तिरेखा सुस्पष्ट आहे. अगदी मार्कची सुरुवातीला चौकशी करणारा हार्डी नावाचा पोलीसही त्याला अपवाद नाही. असो माधव कर्वे यांनी उत्तमरित्या केलेल्या या अनुवादाचे मुखपृष्ठही कल्पक आहे. -डी. व्ही. कुळकर्णी ...Read more

रोमहर्षक आणि थरारक… अमेरिकेमधील एका सिनेटरचा माफियाकडून खून होतो. या माफियाचा वकील या प्रकरणातील एक महत्त्वाचे गुपित कळल्यावर प्रचंड अस्वस्थ होतो. जगणे त्याला असह्य होते आणि तो आत्महत्त्या करतो. त्याची ही आत्महत्या दोघे शाळकरी भाऊ प्रत्यक्ष बघतात- ए ११ वर्षांचा, तर दुसरा आठ वर्षांचा. धाकटा भाऊ मोठा मानसिक धक्का बसून मनोरुग्ण होतो. मोठा मात्र हे सगळे प्रकरण अतिशय कौशल्याने हाताळत शेवटास नेतो अवघ्या आठ-दहा दिवसांत घडणाऱ्या या घडामोडी जॅन ग्रिशॅम यांनी रोमहर्षक रीतीने शब्दबद्ध केल्या आहेत. न्याययंत्रणा, गुन्हेगारी वर्तुळ आणि राजकारण यांचे धागेदोरे गुंतलेल्या या कथानकात समाजाच्या विविध स्तरांतील व्यक्तिरेखांची त्यांनी केलेली हाताळणी थक्क करून सोडणारी आहे. मूळ इंग्रजी पुस्तकाचा माधव कर्वे यांनी केलेला अनुवाद तितकाच सुरेख झाला आहे. ...Read more