श्रद्धा-अंधश्रद्धा यांच्यातील संघर्षाचे रोमांचकारक थरारनाट्य... `दि मिरॅकल` ही कादंबरी एका उत्कंठावर्धक कथासूत्राभोवती गुंफण्यात आली आहे. मानवी श्रद्धा-अश्रद्धा या अथांग आहेत; आणि माणूस कितीही बौद्धिक, तात्त्विक उंचीवर गेला तरी त्याच्या अंतर्मनातील ूलभूत श्रद्धा-अश्रद्धांचा आविष्कार कसा व कुठे होईल याबाबत काहीही अनुमान करता येत नाही. आयर्विंग वॅलेस हा सेव्हन्थ सिक्रेट, सेकंड लेडी, प्राइझ वगैरे कादंबऱ्यांचा गाजलेला लेखक. येशू खिस्ताची माता पवित्र व्हर्जिन मेरी यंदा पुन्हा ऑगस्टमध्ये अवतार घेणार या भविष्यवाणीवर कॅथॉलिक पंथाचे धर्मगुरू पोप अधिकृत म्हणून शिक्कामोर्तब करतात; आणि त्यासाठी नेमलेल्या समितीचा निर्णय पत्रकार परिषदेत जाहीर करतात. त्यानंतर जगभर उमटणाऱ्या या चमत्काराबद्दलच्या प्रतिक्रियांची सांगड घालून आयर्विंग वॅलेस या कादंबरीच्या कथानकामध्ये रंग भरत जातो. फ्रान्सच्या लूर्द या लहानशा गावातील एका किसानकन्या बेनादेत्त सिबिल ही गावाबाहेरच्या एका गुहेत सहज जाते आणि तिला पवित्र व्हर्जिन मेरीचे दर्शन होते. पुढेही रोज ती गुहेला भेट देते आणि पवित्र मेरी तिला तीन रहस्यपूर्ण गोष्टी सांगते; मात्र आपल्या हयातीत ती रहस्ये गुप्तच ठेवण्याची अट घालते. खुद्द पोपने विचारले तरी ती रहस्ये आपण उघड करणार नाही असे ती म्हणते. त्या रहस्यांचा संबंध माझ्याशीच आहे, इतर कोणाशी नाही, तेव्हा ती इतर कोणाला सांगण्याची गरजच नाही असे ती ठामपणे पुन:पुन्हा सांगते. पवित्र व्हर्जिन मेरीचे दर्शन तिला खरोखर झाले काय याबद्दल कोणी शंका घेत नाही. का? तर त्या साध्याभोळ्या किसानकन्येच्या संपूर्ण देहाला एक दिव्य रूप प्राप्त होते. चेहरा स्वर्गीय तेजाने झळाळू लागतो. डोळ्यांमध्ये अलौकिक चमक दिसते. ओठांवरचे हास्यही गूढ रम्य जाणवते. गुहेच्या प्रत्येक भेटीनंतर ती जे काही सांगते त्यातून लोकांना तिच्या साक्षात्काराची जास्तीत जास्त खात्री पटू लागते. ११ फेब्रुवारी १८५८ रोजी व त्यानंतर एकूण १८ वेळा पवित्र मेरीने बेनादेत्तला गुंफेत दर्शन दिले. हा साक्षात्कार पूर्णपणे सत्य आह, आणि त्या श्रद्धावान मुलीचा विश्वास आहे, म्हणून तिला अवर लेडी ऑफ ग्रोटो ऑफ लूर्द म्हणून मान्यता देण्याचा निर्णय नोव्हेंबर १८६२ मध्ये तेथील बिशपने नेमलेल्या पहिल्या चौकशी आयोगाच्या अहवालानंतर लूर्दमध्ये जाहीर करण्यात येतो. त्या गुहेतल्या झऱ्याच्या पाण्याने अनेकांचे असाध्य आजार बरे होतात; अनेक अपंग बरे होतात. मृत्यूआधी एका टिपणवहीत बेर्नादत्तने आपल्याला पवित्र मेरीने दिलेल्या दर्शनांची व सांगितलेल्या रहस्यांची नोंद करून ठेवली होती; आणि ती वही आपल्या एका आप्ताकडे देऊन ठेवली होती. त्या टिपणवहीचा १४० वर्षांनी अभ्यास करून तिसरे रहस्य एका पत्रकार परिषदेत उघड करण्यात येते. ते रहस्य म्हणजे १४ ते २२ ऑगस्ट दरम्यान आपण पुन्हा लूर्द येथे अवतीर्ण होऊन आणखी एका व्यक्तीला स्वत:ची ओळख पटवून देऊ आणि दु:खमुक्तीचा चमत्कार घडवून आणू.`` या नोंदीतले वर्ष हे यंदाचे वर्ष आहे. जगातील सर्व वृत्तपत्रे `पवित्र व्हर्जिन मेरी पुन्हा लूर्दला अवतरणार आणि रुग्णांना दु:खमुक्त करणार` अशा बातम्या पहिल्या पानावर छापतात. या पत्रकार परिषदेला एपीआय या वृत्तसंस्थेची पॅरिसस्थित प्रतिनिधी म्हणून लिझ फिंच हजर असते. पॅरिसच्या आर्च बिशपने बोलावलेल्या या पत्रकार परिषदेला अभूतपूर्व गर्दी उसळलेली असते. बेर्नादतने मेरीच्या पुनरावतरणाची जी तारीख लिहून ठेवली आहे ती चालू वर्षातील १४ ते २२ ऑगस्ट दरम्यानची आहे. या अवधीला पुनरावतरण अवधी म्हणून घोषित करण्यात येते. या बातमीचे महत्त्व लिझला काहीच जाणवत नाही; पण तिचा वरिष्ठ ट्रास्क म्हणतो, ``या बातमीने अर्धे जग लूर्दकडे यायला निघेल. लूर्दच्या या गुहेत आजही सालिना पन्नास लाखावर लोक भेट देतात. आपले आजार बरे झाले असे सांगणारे पाच हजारावर तरी लोक हयात आहेत. जगातल्या ७४ कोटी कॅथॉलिक खिश्चनांचा त्यावर विश्वास आहे.`` आणि तो लिझला सांगतो, ``पुढचे तीन चार आठवडे तू लूर्दला राहून या घटनेचा पाठपुरावा कर. व्हर्जिन मेरीच्या पुनरागमनाबाबत प्रत्यक्ष साक्षीदारांची कहाणी मिळव.`` या असल्या भंपक भाकडकथेवर कोणीतरी विश्वास ठेवील काय असा प्रश्न लिझ फिंचला पडतो. परंतु या बातमीने भलेभले प्रभावित होतात. तेहतीस वर्षांचा धनाढ्य केन क्लेटन वैद्यकीय मानसशास्त्रज्ञ अ‍ॅमंडा स्पेन्सरशी लग्न करण्याच्या विचारात असतो; पण तेवढ्यात त्याला हाडाचा कर्करोग असल्याचे निष्पन्न होते; आठवड्याच्या आत शस्त्रक्रिया केली तरच जगण्याची थोडीफार आशा असे डॉक्टर व्हिटनी सांगतात. परंतु व्हर्जिन मेरीची बातमी वाचताच केन शस्त्रक्रियेला नकार देतो; आणि लूर्दला प्रयाण करतो. त्याची प्रेयसी अ‍ॅमंडा ही फादर आर्न यांना भेटून बेर्नादत्तच्या संदर्भातील बातमीबद्दल चर्चा करते. तत्संबंधित पुस्तके वाचून ती त्यांच्याशी वाद घालते. रशियन परराष्ट्रमंत्री सर्जी तिखनॉव हे संयुक्त राष्ट्रसंघात भाषण देत असताना तेथील राजदूत इझकॉन मध्येच उठून बाहेर पडतो. नंतर तिखनॉवला तो सांगतो, ``पंतप्रधान स्क्रायबिन यांना अर्धांचा झटका आला आहे. तुमची निवड पुढचा पंतप्रधान म्हणून केली आहे. केजीबीचे प्रमुख जन. कोसॉफ यांच्याशी बोलून पुढचे प्लॅन ठरवा.`` त्याच वेळी डॉ. इव्हान्स कार्प या मूळ रशियन पण न्यूयॉर्कस्थित डॉक्टरकडे रुटिन चेकअपसाठी गेलेल्या तिखनॉवचा रिपोर्ट पाहून, त्याला डॉ. कार्प तातडीने भेटीला बोलावतो आणि तुम्हाला मस्क्युलर डिस्ट्रफी झाली आहे, ती मिश्र प्रकारची आहे. हातापायाचे स्नायू कमकुवत होत जातील. ही दुर्बलता थोपवण्यासाठी कोणताही उपाय आज ज्ञात नाही. तुम्ही राजीनामा देऊन पूर्ण व्यायाम-विश्रांतीकडे लक्ष दिले तर दहा-बारा वर्षे जगू शकाल. नाहीतर दोनतीन वर्षांपेक्षा अधिक जगू शकणार नाही.`` पंतप्रधानपदाची आलेली संधी या मस्क्युलर डिस्ट्रफीने हुकणार या विचाराने तिखनॉव बेचैन होतो. त्याचवेळी लूर्दला व्हर्जिन मेरी पुन्हा अवतरणार, रोगमुक्त करणार ही बातमी तो बघतो आणि लूर्दच्या प्रवासाची योजना आखतो. पण बनावट नावाने. बनावट पासपोर्टवर. सॅम्युअल टॅली नामक अमेरिकन नागरिक म्हणून तो वेषांतर करून फ्रान्समध्ये दाखल होतो. तेथे डॉ. मोत्ता यांना डॉ. कार्पच्या तपासणीचा रिपोर्ट दाखवितो. अकाली वृद्धत्वाकडे झुकू लागलेल्या व्यक्तींवर उपचार करणे ही त्याची स्पेशॅलिटी. डिस्ट्रफीवर उपचार हे अनुषंगिक काम. नताली रिनाल्डी ही एक नव्या दमाची अभिनेत्री. तीन वर्षांपूर्वी ऑप्टिक अ‍ॅट्रिफने (अपुऱ्या पोषणामुळे झालेल्या दृष्टिक्षयाने) तिला अंधत्व आले, आणि तिचे अभिनय क्षेत्रातले अस्तित्वच संपुष्टात आले. तीही लूर्दला जाण्याचे ठरविते. एडिथ मूर एका चित्रपट एजन्सीचं काम करीत असे. मालकाची वैयक्तिक सचीव. भरपूर पगार. लग्नानंतर तीन वर्षांनी तिच्या नितंबात वेदना सुरू होतात. बायोप्सी होते. सरकोमा-लहान आतड्यातील खालच्या हाडातील जोडपेशीवर गाठ. या व्याधीवरही अजून औषध सापडलेले नाही. नोकरी सोडणे तिला भाग पडते. लूर्दला जाऊन तरी बघू या असा विचार ती करते; आणि तिला तेथील पाण्याने फायदा होतो. व्याधीची तीव्रता कमी होते. कुबड्या न घेता चालता येते. पुन्हा नोकरी स्वीकारते. आर्चबिशप तिच्या व्याधिमुक्तीच्या अद्भूत कहाणीबद्दल तिच्याशी चर्चा करतात... आणि आता व्हर्जिन मेरी दर्शन देणार ही बातमी येते. आर्चबिशप तिला सांगतात, ``कदाचित मेरी तुला दिसेल. तू एक अलौकिक स्त्री ठरशील.`` तिचा नवरा रेगी हा या घटनेवर चित्रपट काढण्याची कल्पना मनात खेळवतो. `दैवी वरदान असलेली स्त्री` पत्नी म्हणून आपल्याला लाभली आहे हे लक्षात येताच त्याच्या कल्पनाशक्तीचे विमान हवेत उंच झेपावू लागते. केवळ चित्रपट काढून थांबायचे नाही. लूर्दमधले हॉटेल विकत घ्यायचे, लूर्दच्या सहली आखणारी ट्रॅव्हल एजन्सी चालवायची असे त्याचे मनोरथ दौडू लागतात. स्पेनमधील जुलमी फ्रॅंकोच्या कारकीर्दीत छळ झालेल्या कुटुंबातला मायकेल हुर्टाडो क्रांतिकारक व लेखक बनलेला होता. कॉम्रेड क्रांतिकारक म्हणून तो बॉम्बनं लूर्दची ती नतद्रष्ट गुहाच उद्ध्वस्त करण्याची योजना आखतो. बास्क नागरिकांना गुलामीतून मुक्त करू पाहणाऱ्या इटीए या दहशतवादी संघटनेचा तो कार्यकर्ता असतो. १९७३ मध्ये अ‍ॅडमिरल ब्रँको प्रार्थनेसाठी चालला असताना स्फोट घडवून त्याची गाडी पाच मजली इमारतीच्याही वर फेकली गेली होती. हुर्टाडोची साथीदार ज्युलिया वाल्देझ ही लूर्दची गुहा बाँबस्फोटाने उडवण्याच्या योजनेला विरोध करते. ``मायकेल, तसं करणं म्हणजे साक्षात ईश्वरी वस्तूचाच अपहार करण्याचं भयंकर कृत्य ठरेल ते!`` अशा विविध उपकथानकांची जोड देऊन आयर्विंग वॅलेस या सर्व पात्रांना लूर्द येथे आणून त्यांच्या नाट्यपूर्ण भेटीगाठीमध्ये रंग भरू लागतो. व्हर्जिन मेरीच्या संभाव्य अवतरणाच्या आदल्या दिवशीच एपीआयची प्रतिनिधी लिझ फिंचच लूर्दला येऊन ओतेला गालिआ अँड लोन्द्रमध्ये मुक्काम ठोकते. गावात फेरफटका मारते. व्हर्जिन मेरी, बेर्नादत्त यांच्या प्रतिमांचा वापर करून तयार केलेल्या भेटवस्तूंची दुकाने भरलेली असतात. गुहेतल्या पाण्याचा वापर केलेल्या साखरेच्या कांड्या, पाण्यासाठी बाटल्या– तेथील एक वृत्तप्रसारण कचेरीत जाऊन ती धडकते. ओळखपत्र व माहितीपत्रकांचे पाकीट घेते. झिसल द्युप्री या मार्गदर्शक तरुणीला बरोबर घेऊन ती गुंफेकडे जाते. १८५८ साली बेर्नादत्तला त्या गुहेत जे दिसले, त्याची माहिती घेते. त्याचवेळी ती झिसलला एक ऑफर देते.`` ही सारी लूर्द कथा बनावट आहे अशी माझी खात्री आहे. पण ते सिद्ध करणं आवश्यक आहे. तू हे गाव, इथले लोक यांच्या पातळीवर रहा. काही धागादोरा मिळाला तर मला सांग. मला त्यातून मोठी स्टोरी मिळेल. मी तुला खूप पैसे देईन.`` बेर्नादत्तचं बिंग फोडणारी ही कहाणी नक्कीच मोठी ठरेल अशी तिची खात्री असते. १४ ऑगस्ट ते २२ ऑगस्ट या कालावधीत ३० लाख खासगी मोटारी, ३० हजार बसगाड्या, ४ हजार विमानं, ४ हजार विमानं, ११०० रेल्वेगाड्या लूर्दमध्ये प्रवाशांना आणून सोडणार होत्या. दरवर्षी ५० लाख पर्यटक येत. यंदा ही संख्या कितीतरी पटीने वाढणार होती. अ‍ॅमंडा व केन फ्लेटन फादर वुडकोर्टसह तेथे येतात. सर्जी तिखनॉव सॅम्युएल टॅली बनून येतो, आणि इतर कुठा जागा न मिळाल्यामुळे योगायोगाने झिसल द्युप्रीच्याच घरी उतरतो. आंधळी अभिनेत्री नताली गुंफेत रोझाबरोबर जाते. बेर्नादत्तने जेथे गुडघे टेकून प्रार्थना केली त्या जागी बसून प्रार्थना करते. हुर्टाडो गुहेत फिरत असताना त्याला केन समजून अ‍ॅमंडा स्पेन्सर क्लेटन त्याच्या दंडाला पकडते. तो तिला म्हणतो, ``तुमची काहीतरी चूक झालेली दिसते. मी क्लेटन नाही.`` मग त्या दोघांची श्रद्धेबद्दल चर्चा होते. रात्री दोन वाजता अंध नताली एकटीच हॉटेलबाहेर पडते आणि ठामपणे पावले टाकीत ती गुंफेत जाऊन व्हर्जिन मेरीची प्रार्थना करण्यात दंग होते. तिची निश्चल समाधी लागते. थोडी हालचाल करून ती जमिनीवर उन्मनी अवस्थेत अचेतन होऊन पडते. हुर्ताडो तिला पाहून दचकतो. तिच्या मदतीला जाण्याचे तो टाळतो. स्फोटानंतर संशयिताचा शोध सुरू झाला तर ती त्याला आवाजावरून ओळखू शकेल अशी भीती तिला वाटते. तेवढ्यात त्या हॉटेलमधला नाइट वॉचमन अनातोल तेथे येऊन तिच्या चेहऱ्यावर पाणी मारून तिला शुद्धीवर आणतो. तिला उभे करून तिचा हात पकडून तिला गुंफेबाहेर नेतो. ती दुक्कल बाहेर पडेपर्यंत वाट बघायचे हुर्ताडो ठरवतो... हॉटेलात आल्यावर अनातोल नतालीच्या खोलीत शिरतो. तिच्याशी लगट करू शकतो. तिची किंचाळी ऐकून हुर्ताडो त्या खोलीत शिरतो आणि अनातोलाच्या जबड्यावर दणका देतो. अनातोलला तो खोलीबाहेर आणून आणखी लाथांनी तुडवतो. नताली त्याला धन्यवाद देते. इकडे झिसलला त्या दिवशीच्या वृत्तपत्रात रशियन पंतप्रधान आजारी, पंतप्रधानपदी कोण येणार ही बातमी वाचायला मिळते. संभाव्य उमेदवारांचे फोटो बघितल्यावर त्यातील एक चेहरा ओळखीचा दिसतो. मात्र त्याखाली नाव असते तिखनॉव. तिला संयुक्त राष्ट्रसंघातले दिवस आठवतात. तिखनॉवही वृत्तपत्र पाहतो. त्याला आपला फोटो दिसतो. तो लगेच स्नानकुंडाकडे निघतो. स्नानानंतर बाहेर पडताना वेषांतर करण्यासाठी लावलेली मिशी खाली पडते. तो ती उचलून पुन्हा लावतो. तिकडे झिसल कॅमेरा लावून उभी असते. कॅमेऱ्यात आपले चित्र आले धंदेवाईक मिस्टर मूर मादाम मूर्ख मिरॅकल रेस्टॉरंट असा बोर्ड लावून कर्करोगातून मुक्त झालेल्या एडिथ मूरच्या नावाने ग्राहकांना आकृष्ट करू पाहतात. तिला भेटायला व तिच्याशी गप्पा मारायला एक वेगळे दालन सजवलेले असते. त्यासाठी खास मेनू. जबरदस्त कव्हर चार्ज. तरीही गर्दी होतेच. लूर्दची आर्थिक सुबत्ता तेथील गुहेच्या पर्यटकांवर अवलंबून असते. त्यामुळे तेथे घडणाऱ्या चमत्कारांच्या कहाण्या लोकांपुढे सातत्याने येण्याची गरज असते. पत्रकार लिझ किसानकन्येचा ढोंगीपणा उघड करायला आलेली असते. तिला तसे काही पुरावेही मिळतात. बेर्नादत्तच्या पहिल्या डायरीतच तसे काही उल्लेख येतात. पण अंध अभिनेत्री नताली हिला गुहेत प्रार्थना केल्यावर खरोखरच दृष्टी येते आणि तिचा व्हर्जिन मेरीचे दर्शन होते तेव्हा तिच्या मनात खरा गोंधळ सुरू होतो. फक्त सहा व्यक्तींनाच ही घटना सांगण्याची व त्यांनी तिची वाच्यता न करण्याची शपथ घातलेली असते. एडिथ मूरचा कर्करोग पुन्हा उचल खातो. पण त्यातून ती मुक्त होते. चमत्काराचे मग नवेच अर्थ गवसतात. हे सगळे नंतरचे कथानकातले गुंते हे मूळातूनच वाचायला हवेत. आयर्विंग वॅलेसने त्यातील गुंतागुंत रंगवताना खूपच कल्पकता दाखवली आहे. अनेक पथ्ये पाळली आहेत. लिझलाही पत्रकारितेत स्थैर्य मिळेल अशी घेतली दक्षता आहे. एकदा वाचायला घेतल्यावर सारखी पुढे काय अशी उत्सुकता लागून राहते आयर्विंग वॅलेसचे कथावस्तूचा उभारणीचे कौशल्य थक्क करते. ...Read more

एका तरुणीला लूर्दच्या गुंफेत व्हर्जिन मेरीचे दर्शन होते, आणि... ‘दि मिरॅकल’ ही कादंबरी एका उत्कंठावर्धक कथासूत्राभोवती गुंफण्यात आली आहे; मानवी श्रद्धा-अंधश्रद्धांचा आविष्कार कसा व कुठे होईल याबाबत काहीही अनुमान करता येत नाही. आयर्विंग वॅलेस हा से्हन्थ सिक्रेट, सेकंड लेडी, प्राइझ वगैरे कादंबऱ्यांचा गाजलेला लेखक. येशू खिस्ताची माता पवित्र व्हर्जिन मेरी यंदा पुन्हा ऑगस्टमध्ये अवतार घेणार या भविष्यवाणीवर कॅथॉलिक पंथाचे धर्मगुरू पोप अधिकृत म्हणून शिक्कामोर्तब करता आणि त्यासाठी नेमलेल्या समितीचा निर्णय पत्रकार परिषदेत जाहीर करतात– त्यानंतर जगभर उमटणाऱ्या चमत्कारांबद्दलच्या प्रतिक्रियांची सांगड घालून आयर्विंग वॅलेसने या कादंबरीच्या कथानकामध्ये रंग भरला आहे. साक्षात्काराची आभा फ्रान्सच्या लूर्द या लहानशा गावातील एका किसान कन्य बेर्नादत्त सुबिरू ही गावाबाहेरच्या एका गुहेत सहज जाते आणि तिला पवित्र व्हर्जिन मेरीचे दर्शन होते. पुढेही रोज ती गुहेला भेट देते आणि पवित्र मेरी तिला तीन रहस्यपूर्ण गोष्टी सांगते, मात्र आपल्या हयातीत ती रहस्ये गुप्तच ठेवण्याची अट घालते. खुद्द पोपने विचारले तरी ती रहस्ये आपण उघडे करणार नाही असे म्हणते. त्या रहस्यांचा संबंध माझ्याशीच आहे, इतर कोणाशी नाही. तेव्हा ती इतर कोणाला सांगण्याची गरजच नाही असे ठामपणे पुन: पुन्हा सांगते. पवित्र व्हर्जिन मेरीचे खरोखर दर्शन तिला झाले का याबद्दल कोणी शंका घेत नाही. का? तर त्या साध्याभोळ्या किसानकन्येच्या संपूर्ण देहाला एक दिव्य रूप प्राप्त होते. चेहरा स्वर्गीय तेजाने झळाळू लागतो. डोळ्यांमध्ये अलौकिक चमक दिसते. ओठांवरचे हास्यही गूढरम्य जाणवते. गुहेच्या प्रत्येक भेटीनंतर ती जे काही सांगते त्यातून लोकांना तिच्या साक्षात्काराची जास्तीत जास्त खात्री पटू लागते. ११ फेब्रुवारी १८५८ रोजी व त्यानंतर एकूण १८ वेळा पवित्र मेरीने बेर्नादत्तला गुंफेत दर्शन दिले; हा साक्षात्कार पूर्णपणे सत्य आहे आणि त्या श्रद्धावान मुलीचा विश्वास साधार आहे म्हणून तिला अवर लेडी ऑफ ग्रोटो ऑफ लूर्द म्हणून मान्यता देण्याचा निर्णय नोव्हेंबर १८५८ मध्ये तेथील बिशपने नेमलेल्या पहिल्या चौकशी आयोगाच्या अहवालानंतर लूर्दामध्ये जाहीर करण्यात येतो. त्या गुहेतल्या झऱ्याच्या पाण्याने अनेकांचे असाध्य आजार बरे होतात, अनेक अपंग बरे होतात, मृत्यूआधी एका टिपणवहीत बेर्नादत्तने आपल्याला पवित्र मेरीने दिलेल्या दर्शनांची व सांगितलेल्या रहस्यांची नोंद करून ठेवली होती आणि ती वही आपल्या एका आप्ताकडे देऊन ठेवली होती. त्या टिपणवहीचा १४० वर्षांनी अभ्यास करून तिसरे रहस्य एका पत्रकार परिषदेत उघड करण्यात येते. ते रहस्य म्हणजे ‘‘१४ ते २२ ऑगस्ट दरम्यान आपण पुन्हा लूर्द येथे अवतीर्ण होऊन आणखी एका व्यक्तीला स्वत:ची ओळख पटवून देऊ आणि दु:खमुक्तीचा चमत्कार घडवून आणू.’’ या नोंदीतले वर्ष हे यंदाचे वर्ष आहे. जगातील सर्व वृत्तपत्रे पवित्र व्हर्जिन मेरी पुन्हा लूर्दला अवतरणार आणि रुग्णांना दु:खमुक्त करणार अशा बातम्या पहिल्या पृष्ठावर छापतात. पत्रकार लिझ फिंच या पत्रकार परिषदेला एपीआयया वृत्तसंस्थेची पॅरिसस्थित प्रतिनिधी म्हणून लिझ फिंच हजर असते. पॅरिसच्या आर्च बिशपने बोलावलेल्या या पत्रकार परिषदेला अभूतपूर्व गर्दी उसळलेली असते. बेर्नादत्तने मेरीच्या पुनरावतरणाची जी तारीख लिहून ठेवली आहे ती चालू वर्षातील १४ ते २२ दरम्यानची आहे. या अवधीला पुनरवतरण अवधी म्हणून घोषित करण्यात येत आहे. या बातमीचे महत्त्व लिझला काहीच जाणवत नाही; पण तिचा वरिष्ठ टास्क म्हणतो, ‘‘या बातमीने अर्धे जग लूर्दकडे यायला निघेल. लूर्दच्या या गुहेला आजही सालिना पन्नासावर लाखो भेट देतात. आपले आजार बरे झाले असे सांगणारे पाच हजारांवर तरी लोक हयात आहेत. जगातल्या ७४ कोटी कॅथलिक खिश्चनांचा त्यावर विश्वास आहे.’’ आणि तो लिझला सांगतो, ‘‘पुढचे तीन-चार आठवडे तू लूर्दला राहून या घटनेचा पाठपुरावा कर. व्हर्जिन मेरीच्या पुनरागमनाबाबत प्रत्यक्ष साक्षीदाराची कहाणी मिळव.’’ या असल्या भंपक भाकडकथेवर कोणीतरी विश्वास ठेवील का असा प्रश्न लिझ फिंचला पडतो. धनाढ्य केप क्लेटन परंतु या बातमीने भलेभले प्रभावित होतात. तेहतीस वर्षांचा धनाढ्य केन क्लेटन वैद्यकीय मानसशास्त्रही अ‍ॅमंडा स्पेन्सरशी लग्न करण्याच्या विचारात असतो; पण तेवढ्यात त्याला हाडाचा कर्करोग असल्याचे निष्पन्न होते; आठवड्याच्या आत शस्त्रक्रिया केली तरच थोडीफार जगण्याची आशा असे डॉक्टर व्हिटनी सांगतात. परंतु व्हर्जिन मेरीची बातमी वाचताच केन शस्त्रक्रियेला नकार देतो आणि लूर्दला प्रयाण करतो. त्याची प्रेयसी अ‍ॅमंडा ही फादर ऑर्न यांना भेटून बेर्नादत्तच्या संदर्भातील बातमीबद्दल चर्चा करते. तत्संबंधित पुस्तके वाचून ती त्यांच्याशी वाद घालते. रशियन तिरखॉव : पंतप्रधानपदी निवड रशियन परराष्ट्रमंत्री : सर्जी तिखनॉव हे संयुक्त राष्ट्रसंघात भाषण देत असताना तेथील राजदूत इझकॉन मध्येच उठून बाहेर पडतो. नंतर तिखनॉवला तो सांगतो, ‘‘पंतप्रधान स्क्रायबिन यांना अर्धांगवायूचा झटका आला आहे. तुमची निवड पुढचा पंतप्रधान म्हणून केली आहे. केजीबीचे प्रमुख जन. कोसॉफ यांच्याशी बोलून पुढचे प्लॅन ठरवा.’’ त्याचवेळी डॉ. ड्रव्हान्स कार्प या मूळ रशियन; पण न्यूयॉर्कस्थित डॉक्टरकडे रुटिन चेकअपसाठी गेलेल्या तिखनॉवचा रिपोर्ट पाहून, त्याला डॉ. कॉर्प तातडीने भेटीला बोलावतो आणि तुम्हाला मस्क्युलर डिस्ट्रफी झाली आहे, ती मिश्र प्रकारची आहे. हातपायाचे स्नायू कमकुवत हात जातील. ही दुर्बलता थोपवण्यासाठी कोणताही उपाय ज्ञात नाही. तुम्ही राजीनामा देऊन पूर्ण व्यायाम-विश्रांतीकडे लक्ष दिले तर दहाबारावर्षं जगू शकाल. नाही तर दोन-तीन वर्षांपेक्षा अधिक जगू शकणार नाही. पंतप्रधानपदाची आलेली संधी या मस्क्युलर डिस्ट्रफीने हुकणार या विचाराने तिखनॉव बेचैन होतो. त्याचवेळी लूर्दला व्हर्जिनमेरी पुन्हा अवतरणार, रोगमुक्त करणार ही बातमी तो बघतो आणि लूर्दच्या प्रवासाची योजना आखतो. पण बनावट नावाने. बनावट पासपोर्टावर. सॅम्युएल टॅली नामक अमेरिकन नागरिक म्हणून तो वेशांतर करून फ्रान्समध्ये दाखल होतो. तेथे डॉ. मोत्ता यांना डॉ. कार्पच्या तपासणीचा रिपोर्ट दाखवतो. अकाली वृद्धत्वाकडे झुकू लागलेल्या व्यक्तींवर उपचार करणे ही त्याची स्पेशॅलिटी. डिस्ट्रफीवर उपचार हे अनुवंशिक काम. तरुण अभिनेत्री नताली हिचे अंधत्व नताली रिनाल्डी ही एक नव्या दमाची अभिनेत्री. तीन वर्षांपूर्वी अँप्टिक अ‍ॅट्रफिने (अपुऱ्या पोषणामुळे झालेल्या दृष्टिक्षयाने) तिला अंधत्व आले आणि तिचे अभियन क्षेत्रातले अस्तित्वच संपुष्टात आले. तीही लूर्दला जाण्याचे ठरविते. एडिथ मूर; असाध्य रोग एडिथ मूर एका चित्रपट एजन्सीचं काम करीत असे. मालकाची वैयक्तिक सचिव. भरपूर पगार. लग्नानंतर तीन वर्षांनी तिच्या नितंबात वेदना सुरू होतात. बायोप्सी होते. सरकोमा– लहान आतड्यातील खालच्या हाडातील जोडपेशीवर गाठ. या व्याधीवरही अजून औषध सापडलेले नाही. नोकरी सोडणे तिला भाग पडते. लूर्दला जाऊन तरी बघू या असा विचार ती करते आणि तिला तेथील पाण्याने पाण्याने फायदा होतो. व्याधीची तीव्रता कमी होते. कुबड्या न घेता चालता येते. पुन्हा नोकरी स्वीकारते. आर्चबिशप तिच्या व्याधीमुक्तीच्या अद्भूत कहाणीबद्दल तिच्याशी चर्चा करतात... आणि आता व्हर्जिन मेरी दर्शन देणार ही बातमी येते आर्चाबिशप तिला सांगतात. ‘‘कदाचित मेरी तुला दिसेल. तू एक अलौकिक स्त्री ठरशील.’’ तिचा नवरा रेगी हा या घटनेवर चित्रपट काण्याची कल्पना मनात खेळवतो. ‘दैवी वरदान असलेली स्त्री’ पत्नी म्हणून लाभली आहे. हे लक्षात येताच त्याचे विमान हवेत उंच झेपावू लागते. केवळ चित्रपटच काढून थांबायचे नाही. लूर्दमधले हॉटेल विकत घ्यायचे, लूर्दच्या सहली आखणारी ट्रॅव्हल एजन्सी चालवायची असे त्याचे मनोरथ दौडू लागतात. गुहा बाँबस्फोटाने उद्ध्वस्त करण्याची योजना स्पेनमधील जुलमी फ्रॅंकच्या कारकिर्दीत छळ झालेल्या कुटुंबातला मायकेल हुर्टाडो क्रांतीकारक व लेखक बनलेला होता. कॉम्रेड क्रांतिकारक व लेखक बनलेला होता. क्रॉम्रेड क्रांतीकारक म्हणून तो लूर्दची ती नतद्रष्ट गुहाच बॉम्बनं उद्ध्वस्त करण्याची योजना आखतो. बास्क नागरिकांना गुलामतीतून मुक्त करू पाहणाऱ्या इटीए या दहशतवाद संघटनेचा तो कार्यकर्ता असतो. १९७३ मध्ये अ‍ॅडमिरल ब्रँको प्रार्थनेसाठी चालला असताना स्फोट घडवून त्याच्या गाडी पाच मजली इमारतीच्याही वर फेकली गेली होती. हुर्टाडोची प्रयेसी साथीदार ज्युलिया वाल्देझ ती लूर्दची गुहा बाँब स्फोटने उडवण्याच्या योजनेला विरोध करते. ‘‘मायकेल, तसं करणं म्हणजे साक्षात ईश्वरी वस्तूचाच अपहार करण्याचं भयंकर कृत्य ठरेल ते!’’ – या विविध उपकथानकांची जोड घेऊन आयर्विंग वॅलेस या सर्व पात्रांना लूर्द येथे आणून त्यांच्या नाट्यपूर्ण भेटीगाठीमध्ये रंग भरत जातो. लूर्दमधील उत्सवी वातावरण व्हर्जिन मेरीच्या संभाव्य अवरणाच्या आदल्या दिवशीच एपीआयची प्रतिनिधी लिझ फिंच लूर्दला येऊन ओतेला गालिआ अँड लोंद्रमध्ये मुक्काम ठोकते. गावात फेरफटका मारते. व्हर्जिन मेरी बेर्नादत्त यांच्या प्रतिमांचा वापर करून तयार केलेल्या भेटवस्तूंनी दुकाने भरलेली असतात. गुहेतल्या पाण्याचा वापर केलेला साखरेच्या कांड्या, पाण्यासाठी बाटल्या– डिशेस, जपमाळा, तबकड्या, भिंतीचित्रे, मेणबत्त्या, चामड्याच्या पिशव्या इ. इ. तेथील मुख्य वृत्तप्रसारण कचेरीत जाऊन ती धडकते. ओळखपत्र व माहितीपत्रकांचे पाकीट घेते. झिसल द्युप्री या मार्गदर्शक तरुणीला बरोबर घेऊन ती गुंफेकडे जाते. १८५८ साली बेर्नादत्तला त्या गुहेत जे दिसले, त्याची माहिती घेते. त्याचवेळी ती झिसलला ऑफर देते. ‘‘ही सारी लूर्दकथा बनावट आहे अशी माझी खात्री आहे. पण ते सिद्ध करणं आवश्यक आहे. तू हे गाव, इथले लोक यांच्या पाळतीवर राहा. काही धागादोरा मिळाला तर मला सांग. मला यातून मोठी स्टोरी मिळेल. मी तुला खूप पैसे देईन.’’ बेर्नादत्तचं बिंग फोडणारी ही कहाणी नक्कीच मोठी ठरेल अशी तिची खात्री असते. १४ ऑगस्ट ते २२ ऑगस्ट या कालावधीत ३० लाख खासगी मोटारी, ३० हजार बसगाड्या, ४ हजार विमानं, ११०० रेल्वेगाड्या लूर्दमध्ये प्रवाशांना आणून सोडणार होत्या. दरवर्षी लाखो पर्यटक येत. यंदा ही संख्या कितीतरी पटीनं वाढणार होती. अ‍ॅमेंडा व केन क्लेटन फादर वुडकोर्टसह तेथे येतात. सर्जी तिखनॉव सॅम्युएल टॅली बनून येतो आणि झिसल द्युप्रीच्याच घरी तो उतरतो. आंधळी अभिनेत्री नताला गुंफेत रोझाबरोबर जाते. बेर्नादत्तने जेथे गुडघे टेकून प्रार्थना केली त्या जागी बसून प्रार्थना करते. हुर्टाडो गुहेत फिरत असताना त्याला केन समजून अ‍ॅमंडा स्पेन्सर क्लेटन त्याच्यचा दंडाला पकडते... तो तिला म्हणतो, ‘‘तुमची काहीतरी चूक झालेली दिसते. मी क्लेटन नाही.’’ पण त्या दोघांची श्रद्धेबद्दल चर्चा होते. रात्री दोन वाजता अंध नताली एकटीच हॉटेलबाहेर पडते आणि ठामपणे पावले टाकत ती पुढे जात राहिले होते. गुंफेत जाऊन ती व्हर्जिन मेरीची प्रार्थना करण्यात दंग होते. तिची व्हर्जिन मेरीची प्रार्थना करण्यात दंग होते. तिची निश्चल समाधी लागते. थोडी हालचाल करून ती जमिनीवर उन्मनी अवस्थेत अचेतन होऊन पडते. हुर्टाडो तिला पाहून दचकतो. तिच्या मदतीला जाण्याचे तो टाळतो. स्फोटानंतर संशयिताचा शोध सुरू झाला तर ती त्याला ओळखू शकेल, अशी भीती तिला वाटते. तेवढ्यात त्या हॉटेलमधला नाइट वॉचमन अनातोल तेथे येऊन तिच्या चेहऱ्यावर पाणी मारून तिला शुद्धीवर आणतो. तिला उभे करून तिचा हात पकडून तिला गुफेबाहेर नेतो. ती दुक्कल बाहेर पडेपर्यंत वाट बघायचे हुर्ताडो ठरवतो. हॉटेलात आल्यावर अनातोल नतालीच्या खोलीत शिरतो. तिच्याशी लगट करू लागतो. तिची किंचाळी ऐकून हुर्ताडो त्या खोलीत शिरतो आणि अनातोलच्या जबड्यावर दणका देतो. अनातोलला तो खोलीबाहेर आणून आणखी लाथांनी तुडवतो. नताली त्याला धन्यवाद देते. तिखनॉवचे पितळ उघडे पडते इकडे झिसलला त्या दिवशीच्या वृत्तपत्रात रशियन पंतप्रधान आजारी, पंतप्रधानपदी कोण येणार ही बातमी वाचायला मिळते. संभाव्य उमेदवारांचे फोटो बघितल्यावर त्यातील एक चेहरा ओळखीचा दिसतो. मात्र त्याखाली नाव असते तिखनॉव. तिला संयुक्त राष्ट्रसंघातले दिवस आठवतात. तिखनॉवही वृत्तपत्र पाहतो. त्याला आपला फोटो दिसतो. तो लगेच स्नानकुंडाकडे निघतो. स्नानानंतर बाहेर पडताना वेशांतर करण्यासाठी लावलेली मिशी खाली पडते. तो ती उचलून पुन्हा लावतो. तिकडे झिसल कॅमेरा लावून उभी असते. कॅमेऱ्यात आपले चित्र आले असेल का असा प्रश्न त्याला पडतो. मिस्टर मूड हॉटेलवर मादाम मूर्स मिरॅकल रेस्टॉरंट असा बोर्ड लावून कर्करोगातून मुक्त झालेल्या एडिथ मूरच्या नावाने ग्राहकांना आकृष्ट करू पाहतात. तिला भेटायला व तिच्या गप्पा मारायला एक वेगळे दालन सजवलेले असते. त्यासाठी खास मेनू. जबरदस्त कव्हर चार्ज. तरीही गर्दी होतेच. मी चमत्कार बघितलेला नाही अ‍ॅमंडा आणि लिझ दोघी कोतरे या गावी जातात. कारण तेथेच गरम पाण्याच्या कुंडात बेर्नादत्त व्याधीमुक्त झाली होती. तेथे फादर कायू यांच्याशी लिझची चर्चा होते. ते म्हणतात, ‘‘मी आतापर्यंत कधीच चमत्कार बघितलेला नाही. लूर्दची आर्थिक सुबत्ता तेथील गुहेच्या पर्यटकांवर अवलंबून असते. त्यामुळे तेथे घडणाऱ्या चमत्काराच्या कहाण्या लोकांपुढे सातत्याने येण्याची गरज असते. नतालीला खरोखरच दृष्टी येते. पत्रकार लिझ किसानकन्येचा ढोंगीपणा उघड करायला आलेली असते. तिला तसे काही पुरावेही मिळतात. तिला तसे काही पुरावेही मिळतात. बेर्नादत्तच्या पहिल्या डायरीतच तसे काही उल्लेख येतात. पण जेव्हा अंध अभिनेत्री नताली हिला गुहेत प्रार्थना केल्यावर खरोखरच दृष्टी येते आणि तिचा व्हर्जिन मेरीचे दर्शन होते तेव्हा तिच्या मनात खरा गोंधळ सुरू होतो. फक्त सहा व्यक्तींनाच ही घटना सांगण्याची व त्यांनी तिची वाच्यता न करण्याची शपथ घातलेली असते... एडिथ मूरचा कर्करोग पुन्हा उचल खातो पण त्यातून ती मुक्त होते. चमत्काराचे मग नवेच अर्थ गवसतात. कथानकातले हे सगळे नंतरचे गुंते हे मूळातूनच वाचायलाच हवेत. आयर्विंग वॅलेसने त्यातील गुंतागुंत रंगवताना खूपच कल्पकता दाखवली आहे. अनेक पथ्ये पाळली आहेत. लिझलाही पत्रकारितेत स्थैर्य मिळेल अशी दक्षता घेतली आहे. -शंकर सारडा ...Read more

श्रद्धा व अंधश्रद्धेच्या झुल्यावर झुलवत ठेवणारी कांदबरी… श्रद्धा आणि अंधश्रद्धा हा विषय ज्या कादंबरीत प्रभावीपणे हाताळला आहे ती कादंबरी आहे. आयर्विंग वॅलेस यांची ‘द मिरॅकल’ ही जयवंत चुनेकर यांनी या कादंबरीचा मराठी अनुवाद केला आहे, शीर्षक मात्र तेच ठवले आहे. देव, धर्म, श्रद्धा-अंधश्रद्धा या संकल्पना वा भावना जगाच्या पाठीवर कुठंही गेलं तरी आढळताच आणि मानसिक हळवेपणाकडे झुकलेल्या या संकल्पनांचा ‘व्यापारा’साठी वापर करायची वृत्तीही सर्वत्र आढळते. ‘द मिरॅकल’ ही कादंबरी एका उत्कंठावर्धक सूत्राभोवती गुंफण्यात आली आहे. ‘येशू खिस्ताची माता पवित्र व्हर्जिन मेरी ऑगस्टमध्ये पुन्हा अवतार घेणार’ या भविष्यवाणीवर कॅथॉलिक धर्मगुरू पोप अधिकृत म्हणून शिक्कामोर्तब करतात. नेमलेल्या समितीचा निर्णय पत्रकार परिषदेत जाहीर करतात. या चमत्कारावर उमटलेल्या अनेकविध प्रतिक्रिया त्याभोवती कथानक गुंफले आहे. फ्रान्सच्या लूर्द या छोट्याशा गावातील एक किसानकन्यका बेर्नादत सुविस गावाबाहेरच्या गुहेत एकदा गेली असताना पवित्र व्हर्जिन मेरीचे तिला दर्शन होते. पवित्र मेरी तिला भेटीमध्ये तीन रहस्यपूर्ण गोष्टी सांगते व त्या गोष्टी गुप्तच ठेवण्याची अटही घालते. अगदी खुद्द पोपपासूनदेखील ही रहस्ये गुप्त ठेवायची. पण व्हर्जिन मेरीचं पवित्र दर्शन हिला झाले हे खरे कशावरून? तर यानंतर यासाध्यासुध्या कन्येच्या देहाला एक दिव्य रूप प्राप्त होते. चेहरा स्वर्गीय तेजाने झळाळू लागतो. ओठांवरचे हास्य गूढरम्य असल्यागत जाणवू लागते. या गुहेतल्या झऱ्याच्या पाण्याने असाध्य अजार बरे होतात. बेर्नादत्तने मृत्यूआधी पवित्र मेरीच्या दर्शनाची व सांगितलेल्या रहस्यांची नोंदवही आप्ताकडे देऊन ठेवली होती. या वहीचा १४० वर्षांनी अभ्यास करून तिसरे रहस्य उघड करण्यात येते. ते म्हणजे १४ ते २२ ऑगस्टच्या दरम्यान पुन्हा लूर्द येथे अवतीर्ण होऊन आणखी एका व्यक्तीला स्वत:ची ओळख पटवून देऊ आणि दु:खमुक्तीचा चमत्कार घडवून आणू म्हणूनच जगातील सर्व वृत्तपत्रे अशा बातमीने झळाळतात की, ‘पवित्र व्हर्जिन मेरी लूर्द येथे पुन्हा अवतरणार व रुग्णांना दु:खातून मुक्त करणार.’ या बातमीने भले-भले प्रभावित होतात. ज्यात धनाढ्य केप क्लेटन, पंतप्रधान स्क्रायबिन, तरुण अभिनेत्री नताली, एडिथ मूर ही नोकदार अशा अनेकांचा समावेश असतो. म्हणूनच १४ ते २२ ऑगस्ट या काळात ३० लाख खासगी मोटारी, ३० हजार बसगाड्या, ४ हजार विमान व ११०० रेल्वेगाड्या लूर्दमध्ये प्रवाशांना आणून सोडणार होत्या. हा खरोखरच काही चमत्कार आहे की भाकडकथा आहे हे अजमावयला एपीआयची प्रतिनिधी लिझ फिच लूर्दला येते. यातले वास्तव म्हणजे नतालीला खरोखरीच दृष्टी येते, एडिथ कर्करोगमुक्त होतो. चमत्काराचे नवे अर्थ गवसत जातात. अखेर लूर्दची आर्थिक सुबत्ता येथीहल गुहेच्या पर्यटकांवर अवलंबून असते. म्हणूनच तेथे घडणाऱ्या चमत्कारांच्या कहाण्या सातत्याने लोकांपुढे येण्याची गरज असते. कथानकात असलेले गुंतागुंतीचे संदर्भ हे मुळातूनच वाचण्यासारखे. ‘द मिरॅकल’ वाचून विसाव्या शतकाच्या अखेरीस मराठी वाचक आपले विचार, आपला धर्म व आपलं राष्ट्र याबाबत परत एकदा अंतर्मुख होऊन पुन्हा नव्यानं मांडणी होईल या अपेक्षेनेच लेखकाने हा प्रपंच साधला आहे. कथानकाला साजेशी अशीच प्रवाही भाषा आहे. कादंबरीत बरेच फ्रेंच शब्दही आले आहेत. कादंबरीचा व्याप आणि पसारा बराच मोठा असूनही प्रवाही व बोलकी भाषा हे वैशिष्ट्यअसल्याने शेवटपर्यंत ती वाचावीशी वाटत राहते. कादंबरीत व्यक्त झालेला चमत्कार, श्रद्धा-अंधश्रद्धा यांच्या झुल्यावर झुलणारी नियतीशरण व्यक्तिमत्त्व व पवित्र व्हर्जिन मेरी यांचं सुखद दर्शन घडवणारे चंद्रमोहन कुलकर्णी यांचे मुखपृष्ठ अतिशय समर्पक व बोलके आहे. -शोभा नाखरे ...Read more